سروتونین

۹ پرسش و پاسخ مهم در مورد سروتونین (Serotonin)

۱. سروتونین چیست؟

سروتونین یا سرتونین به عنوان انتقال‌دهنده‌­ی عصبی عمل می‌کند. نوعی ماده شیمیایی که به رله کردن یا بازپخش سیگنال‌ها از یک ناحیه از مغز به ناحیه­‌ای دیگر کمک می‌کند. اگرچه سروتونین در مغز تولید می‌شود، یعنی در جایی که عملکرد اولیه خود را انجام می‌دهد، اما حدود ۹۰ درصد از سرتونینِ ما در دستگاه گوارش و پلاکت‌ها یافت می‌شود.

۲. سروتونین چگونه ساخته می‌شود؟

سروتونین از طریق یک فرآیند تبدیل بیوشیمیایی منحصر به فرد ایجاد می‌شود. این کار با تریپتوفان، که یک بلوک ساختمانی برای پروتئین‌ها می­‌باشد شروع می‌شود. سلول‌هایی که سروتونین را می‌سازند، از هیدروکسیلاز تریپتوفان استفاده می­‌کنند که یک رآکتور شیمیایی می‌­باشد. و وقتی با تریپتوفان ترکیب می­‌شود، ۵- هیدروکسی تریپتامین را تشکیل می­‌دهد از طرف دیگر به عنوان سرتونین شناخته می­‌شود.

۳. سروتونین چه کاری انجام می‌دهد و چه نقشی در سلامتی دارد؟

به عنوان انتقال‌دهنده عصبی، سروتونین به انتقال پیام‌ها از یک ناحیه از مغز به ناحیه‌­ای دیگر کمک می‌کند. به‌دلیل توزیع گسترده­‌ی سلول‌های آن، اعتقاد بر اینست که این ماده بر انواع کارکرد‌های روان‌شناختی و دیگر کارکردهای بدن تاثیرمی‌گذارد. تقریباً ۴۰ میلیون سلول مغزی به طور مستقیم یا غیرمستقیم توسط سرتونین، تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند. این امر شامل سلول‌های‌مغزی مربوط‌به حالت‌روانی، میل‌جنسی و عملکردش، اشتها، خواب، حافظه و یادگیری، تنظیم دما و برخی رفتارهای اجتماعی‌ست.

از لحاظ عملکرد بدن ما، سروتونین همچنین می­‌تواند بر عملکرد سیستم قلبی‌عروقی، عضلات و اجزای مختلف سیستم غدددرون‌ریز تاثیر بگذارد. محققان همچنین شواهدی مبنی بر اینکه سروتونین می­‌تواند نقش مهمی در تنظیم تولید شیر در پستان ایفا نماید و نقص در شبکه­‌ی سرتونین ممکن است یکی از دلایل اصلی SIDS (سندرم مرگ ناگهانی نوزاد) باشد را یافته­‌اند.

۴. ارتباط بین سروتونین و افسردگی چیست؟

محققان بسیاری وجود دارند که معتقدند عدم‌تعادل در سطوح سروتونین ممکن‌است به‌نحوی بر خلق‌وخوی تاثیرگذاشته که موجب افسردگی شود. مشکلات احتمالی عبارتنداز تعداد پایین سلول‌های مغزی سازنده­‌ی سروتونین، فقدان جایگاه‌های گیرنده­‌ای که قادر به‌دریافت سرتونین است، عدم توانایی سرتونین در رسیدن به جایگاه‌های گیرنده، یا کمبود تریپتوفان، همان ماده­‌‌شیمیایی که سروتونین از آن ساخته‌می­‌شود. اگر یکی از این نقص‌های بیوشیمیایی رخ‌دهد، محققان معتقدند که می‌تواند منجربه افسردگی، اختلال وسواس فکری، اضطراب، پانیک و حتی عصبانیت بیش از حد شود.

یک نظریه در مورد این است که افسردگی چگونه مراکز باز تولید سلول‌های مغزی را گسترش می‌دهد، فرآیندی که برخی معتقدند توسط سروتونین هدایت می‌شود و در طول زندگی ما ادامه دارد. به گفته بری جاکوبز، استاد عصب شناسی دانشگاه پرینستون، افسردگی ممکن است زمانی رخ دهد که سرکوب سلول‌های مغزی جدید وجود داشته باشد و استرس مهم‌ترین تسریع کننده­‌ی افسردگی می‌­باشد. او معتقد است داروهای ضد افسردگی عمومی که به عنوان SSRIs شناخته می‌شوند و برای افزایش سطح سرتونین طراحی شده‌اند، به راه­‌اندازی تولید سلول‌های جدید مغزی کمک می‌کنند که این امر به نوبه­‌ی خود اجازه می‌­دهد تا افسردگی برخیزد.

آنها اگرچه به طور گسترده معتقدند که کمبود سروتونین در افسردگی نقشی ایفا می‌کند، اما هیچ راهی برای اندازه‌گیری سطح آن در یک مغز زنده وجود ندارد. بنابراین هیچ مطالعه‌ای وجود ندارد که ثابت نماید، در زمانی که افسردگی و یا هر گونه بیماری روانی دیگری گسترش می‌یابد، سطح عرضه‌­ی این ماده در مغز و یا هر انتقال‌دهنده‌ی عصبی دیگری پایین و یا غیر کافی است. سطوح سرتونینِ خون قابل ارزیابی است و نشان داده شده‌ که در میان افرادی که از افسردگی رنج می‌برند، کم‌تر است، اما محققان هنوز نمی‌دانند که آیا سطوح سروتونین خون، سطح سرتونین مغزی را منعکس می‌کند یا خیر.

همچنین محققان نمی­‌دانند که آیا پایین‌آمدن سروتونین باعث افسردگی می‌شود یا افسردگی سبب کاهش سطح سرتونین می‌شود یا خیر.

اعتقاد بر اینست که، داروهای ضدافسردگی که روی سطح سروتونین عمل‌می­‌کنند– SSRIs (مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سرتونین) و SNRIs (مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین)- باعث کاهش علائم افسردگی می‌شوند. اما اینکه این کار دقیقا چگونه رخ می‌­دهد به طور کامل درک نشده است.

۵. آیا تغذیه می‌تواند بر روی نحوه‌ی آزادسازی سروتونین تاثیر بگذارد؟

می‌تواند، اما به روش غیرمستقیم. بر خلاف غذاهای غنی از کلسیم، که می‌تواند به طور مستقیم میزان سطوح این مواد معدنی را در خون افزایش دهد، هیچ غذایی وجود ندارد که به طور مستقیم عرضه­‌ی سرتونین شما را افزایش دهد. گفته می‌شود غذاهایی وجود دارند که می‌توانند میزان تریپتوفان را افزایش دهند، آمینو اسیدی که سروتونین از آن ایجاد می‌شود.

غذاهای غنی از پروتئین، مانند گوشت و مرغ، حاوی سطوح بالایی از تریپتوفان هستند. تریپتوفان در غذاهای لبنی، آجیل و ماکیان دیده می‌شود. اما از قضا، سطوح هردو مقدار تریپتوفان و سروتونین پس از خوردن یک وعده‌­ی غذایی مملو از پروتئین کاهش می‌­یابد. چرا؟ طبق گفته­‌ی متخصص تغذیه، الیزابت سومر، وقتی شما یک وعده­‌غذایی با پروتئین بالا می‌خورید، «خون را با تریپتوفان و آمینو اسیدهایی که برای ورود به‌مغز می‌جنگند، غرق می­‌کنید.» این امر بدان معنیست که تنها مقدار کمی از تریپتوفان از طریق آن دریافت می­‌شود و سطح سرتونین افزایش نمی‌­یابد.

اما خوردن یک وعده غذای سرشار از کربوهیدرات، سبب می‌شود تا بدن شما انسولین ترشح نماید. به‌گفته­‌ی سومر، این امر باعث‌می‌شود تا هر اسید آمینه‌­ای در خون به‌بدن جذب شود– اما جذب مغز نشود. به جز، آن (آمینواسیدی) که شما حدس زدید- تریپتوفان! او می‌گوید این ماده در جریان خون در سطوح بالا پس از مصرف یک وعده غذای کربوهیدراتی باقی‌می‌ماند. که به این معنیست که می‌تواند آزادانه وارد مغز شود و باعث افزایش سطح سرتونین گردد.

دیگر چه‌چیزی می‌تواند کمک‌کند: تامین کافی ویتامین B-6 که می‌تواند نسبتِ تریپتوفانی که به سروتونین تبدیل‌می‌شود را تحت‌تاثیر قرار دهد.

۶. آیا ورزش می‌تواند میزان سروتونین را افزایش دهد؟

ورزش می‌تواند کار‌های زیادی برای بهبود خلق و خوی شما انجام دهد و در کل، مطالعات نشان داده‌اند که ورزش منظم به عنوان داروی ضد افسردگی و یا روان‌درمانی، می‌­تواند درمان موثری برای افسردگی باشد. در گذشته، باور بر این بود که چند هفته ورزش کردن برای دیدن اثرات افسردگی ضروری است. اما تحقیقات جدیدی که در دانشگاه تگزاس انجام‌شد، نشان‌داد تنها یک دوره‌­ی ۴۰دقیقه‌ای ورزش می‌تواند تاثیری فوری روی خلق‌وخو بگذارد. گفته می‌­شود که هنوز مشخص نیست که چه مکانیسمیِ از ورزش، این کار را انجام می‌دهد. در حالی که برخی معتقدند که این کار سروتونین را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اما تا به امروز هیچ مطالعات قطعی­ یا صریحی برای نشان دادن این مورد وجود ندارد.

۷. آیا مردان و زنان مقدار یکسانی سروتونین دارند و آیا این ماده به‌نحوی یکسان در مغز و بدنشان عمل‌می‌کند؟

تحقیقات نشان می‌دهند که مردان اندکی بیش از زنان سروتونین دارند، اما گمان می‌­شود که این تفاوت ناچیز باشد. با این‌حال مطالعه‌ای‌که در سپتامبر ۲۰۰۷ در نشریه­‌ی روان‌پزشکی منتشرشد نشان‌داد تفاوت‌زیادی درنحوه­ واکنش مردان و زنان نسبت‌به کاهش‌سرتونین وجوددارد. و این امر ممکن است دلیلی برای این موضوع باشد که چرا زنان بیش از مردان از افسردگی رنج می‌برند.

با استفاده از تکنیکی به نام «تخلیه‌­ی تریپتوفان» که میزان سرتونین در مغز را کاهش می‌دهد، محققان دریافتند که مردان تکانشی (بدون فکر کار کردن) می­‌باشند اما لزوماً افسرده نیستند. از سوی دیگر زنان، افت قابل‌توجهی را در خلق و خو را تجربه کردند و محتاط‌‌‌‌تر شدند. واکنشی احساسی که عموماً با افسردگی همراه بود. در حالی که سیستم پردازش سروتونین در هر دو جنس یکسان به نظر می‌رسد، اما پژوهشگران معتقدند مردان و زنان ممکن است از سرتونین به شکل متفاوتی استفاده نمایند.

اگرچه مطالعات هنوز در مراحل اولیه خود هستند، اما محققان می‌گویند مشخص کردن این تفاوت‌ها ممکن است آغاز فراگیری این امر باشد که چرا زنان نسبت به مردان، اضطراب و اختلالات خلقی را بیشتر تجربه می‌کنند و این در حالی است که مردان اعتیاد به الکل، اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی (ADHD) و اختلال کنترل تکانش را بیشتر تجربه می‌­نمایند.

همچنین شواهدی وجود دارد مبنی بر این که هورمون‌های زنانه نیز ممکن است با سرتونین ارتباط برقرار کنند. تا موجب بروز یا بدتر شدن برخی از علائم در طول دوره قبل از قاعدگی، یا درطول زمان یائسگی شوند. تصادفی نیست که تمام اینها، دوره‌­هایی هستند که در آنها هورمون­‌های جنسی در حال مَد می­‌باشند. ازطرف دیگر، مردان، به‌طور کلی میزان ثابتی از هورمون‌های جنسی را تا میانسالی، یعنی زمانی‌که کاهشِ آنها تدریجی‌است تجربه‌می‌کنند.

۸. چون هم بیماری زوال عقل و هم آلزایمر، بیماری­‌های مربوط به مغز هستند، آیا سروتونین در هردو مشکل نقش‌مهمی دارد؟

به همان نسبت که ما توده‌­ی استخوانی را به هنگام پیر شدن از دست می‌دهیم، برخی از محققان بر این باورند که فعالیت انتقال‌دهنده‌های عصبی به عنوان بخشی از فرآیند سالخوردگی، کاهش می‌یابد. در یک مطالعه بین‌المللی که در سال ۲۰۰۶ منتشر شد، پزشکانِ چندین مرکز تحقیقاتی در سراسر جهان به کمبود سروتونین در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر اشاره کردند. آن‌ها فرض کردند که این کمبود به دلیل کاهش در جایگاه­‌های گیرنده -سلول‌هایی که قادر به دریافت انتقال سرتونین هستند- بوده و این امر به نوبه­‌ی خود ممکن است مسئول حداقل برخی از علایم مربوط به حافظه در بیماری آلزایمر باشد. هیچ مدرکی دال بر این‌که افزایش میزان سرتونین از بیماری آلزایمر یا تاخیر در شروع یا پیشرفت زوال‌عقل جلوگیری‌می‌کند وجودندارد. با این حال، به همان نسبت که تحقیقات در این زمینه ادامه می‌­یابد، این امر نیز می‌تواند تغییر کند.

۹. سندرم سروتونین چیست و آیا شایع یا خطرناک است؟

داروهای ضد افسردگی SSRI معمولاً بی‌خطر تلقی می‌شوند. اما اثر جانبی نادرِ SSRIs به‌نام سندرم سروتونین می‌تواند زمانی رخ‌دهد که سطح این ماده­‌ی‌شیمیایی عصبی در مغز بسیار بالابرود. این امر اغلب زمانی اتفاق‌می‌افتد که دو یا چند دارو که میزان سرتونین را تحت‌تاثیر قرارمی‌دهند به‌طور همزمان استفاده‌می‌شوند. مثلا اگر شما در حال مصرف یک دسته از داروهای میگرن به نام تریپتان­ها هستید و در عین حال داروی SSRI برای افسردگی را نیز مصرف می‌­نمایید، نتیجه نهایی می‌تواند یک اضافه‌بار سرتونین باشد. اتفاق مشابهی می‌­تواند در زمانی رخ می‌دهد که شما از مکمل‌های غذایی SSRI از قبیل گل راعی استفاده می‌کنید.

مشکلات به احتمال زیاد زمانی‌که برای اولین‌بار یک دارو را شروع‌می‌کنید یا دوز مصرف آن را افزایش می‌دهید اتفاق می‌افتد. این مشکلات، هم چنین اگر شما داروهای افسردگی قدیمی‌­تر (معروف به MAOIs) را با SSRIs ترکیب کنید، می‌توانند رخ دهند.

در نهایت، باید اشاره کرد که داروهای تفریحی مانند اکستازی و یا LSD نیز با سندرم سرتونین مرتبط بوده‌اند. نشانه‌ها می‌توانند در عرض چند دقیقه رخ دهند. به طور کلی عبارتند از بیقراری، توهم، ضربان قلب، افزایش دمای بدن و تعریق. ازدست دادن هماهنگی، اسپاسم عضلانی، تهوع، استفراغ، اسهال و تغییرات سریع در فشار خون.

به‌هرحال این اتفاق عادی نیست و این امر می‌تواند خطرناک بوده و به‌عنوان یک وضعیت اورژانسی پزشکی در نظر گرفته‌می‌شود. درمان شامل حذف دارو، تزریق مایعات داخل وریدی، آرامسازی عضلات و دارو برای جلوگیری از تولید سروتونین است.

منبع:

https://www.psychologytoday.com/