بیماری اختلال دوقطبی چیست

مقدمه

بیماری اختلال دوقطبی یا بایپولار شرایطی شایع و مزمن است که ۱ تا ۳ درصد جمعیت را تحت‌تأثیر قرار داده و با نرخ بالای خودکشی و آسیب در کارکردها و وظایف اجتماعی همبستگی دارد. نوسان در خلق، انرژی و هیجانات در همه افراد اتفاق می‌افتد اما بیماران دوقطبی یا بایپولار نوسان‌های خلقی شدیدی را در خلق، هیجانات و انرژی تجربه‌می‌کنند، زیرا بخشی از مغز که مسئول تنظیم هیجانات است در این افراد مختل‌می‌شود. واقعیت‌سنجی و قدرت قضاوت صحیح نیز در این بیماران تحت‌تاثیر اختلالات خلقی مختل‌می‌شود و بر رفتارهای آنان تاثیر می‌گذارد و ممکن‌است دست به کارها و رفتارهای پر ریسکی بزنند که موجب گرفتاری برایشان شود.

این اختلال در خلق موجب می‌شود فرد به درمانش پایبند نباشد و عدم پایبندی به درمان مهمترین مشکل بیماران دوقطبی است. اکثر بیماران دوقطبی پس از مدتی درمان و مصرف دارو را قطع می‌کنند و این امر باعث بازگشت علائم بیماری می‌شود. درمان اختلال دوقطبی درمانی مادام‌العمر است زیرا بیمار همیشه باید نسبت به بازگشت علائم هشیار باشد. بیماری اختلال دوقطبی عامل مهمی در ازدست دادن شغل، مشکلات خانوادگی، خودکشی و کاهش کیفیت زندگی است.

نمودار خلق در افراد بهنجار

نمودار خلق در بیمار اختلال دوقطبی یا بایپولار

انواع دوقطبی:

بیماری اختلال دوقطبی را حداقل به ۴ نوع می‌توان تقسیم کرد. ۱- دوقطبی نوع یک، با وقوع یک دوره کامل شیدایی مشخص‌می‌شود. ۲- دوقطبی نوع دو، با حداقل وقوع یک دوره شیدایی خفیف، و نه شیدایی کامل، و یک یا تعداد دفعات بیشتری دوره‌های افسردگی تعریف‌می‌شود. ۳- اختلال سیکلوتایمی که به اختلال دوقطبی نوع ۲ شباهت دارد ولکن شدت افسردگی و شیدایی آن کمتر است. ۴- نوع چهارم دوقطبی عبارتست از نوع مختلط که فرد در یک زمان نشانه‌های افسردگی و شیدایی را همزمان تجربه‌می‌کند. فرد در این حالت غم، تهی‌بودن و ناامیدی و در عین حال میزان بالای انرژی را همزمان در خود احساس‌می‌کند.

یک دوره شیدایی یا مانیا کامل عبارت است از:

احساس سرخوشی، تحریک‌پذیری یا خوشحالی به‌مدت یک هفته یا بیشتر (این دوره می‌تواند در صورت تغییرات درمانی یا دیگر عوامل واسطه‌ای کوتاه‌تر شود) همراه با حضور سه یا تعداد بیشتری از نشانگان ذیل:

احساسات شدید خود بزرگ‌پنداری
هجوم افکار
پرش افکار و تمرکز ضعیف
کاهش نیاز به خواب
پرحرفی یا احساس اجبار برای صحبت کردن
رفتارهای پرخطر

دوره‌های خفیف شیدایی (هیپومانیا) به دوره‌های شیدایی کامل شباهت‌دارند. با این تفاوت که دوره‌های آن کوتاه‌تر است (برای آنکه معیار تشخیص را پر کند باید حداقل چهار روز یا بیشتر طول بکشد) و شدت و آسیب کمتری دارد. در این دوره فرد خلق بالایی داشته و عزت نفس او افزایش‌می‌یابد. تمایل به جمع و روابط بین‌فردی، افکار سریع و سریع صحبت‌کردن، رفتارهای پرخطر مانند روابط جنسی متعدد و سوءمصرف مواد از دیگر نشانگان محتمل در این دوره است.

یک دوره مختلط بر حسب یک دوره زمانی (حداقل یک هفته‌ای) که هم با ملاک‌های تشخیصی دوره شیدایی و هم دوره افسردگی عمده مطابقت‌دارد، مشخص‌می‌شود.

یک دوره افسردگی:

معیار دوره افسردگی حداقل به پنج نشانه برای حداقل دو هفته، با دست‌کم یکی از دو نشانه اصلی: ۱) خلق افسرده ۲) از دست دادن انگیزه برای انجام فعالیت، نیاز دارد.

نشانگان دیگر افسردگی عبارتند از:

تغییر در وزن یا اشتها
پرخوابی یا کم‌خوابی
بیقراری یا کندی روانی حرکتی،
خستگی
احساس بی‌ارزشی
مشکل در تمرکز
افکار راجع به مرگ و خودکشی

در بیماری اختلال دوقطبی یا بایپولار بیمار دو حالت کاملاً متفاوت خلقی را تجربه‌می‌کند: افسردگی و شیدایی. این دو حالت ممکن‌است پشت سرهم و بدون فاصله روی دهند. در بعضی مواقع بیمار حمله‌های مختلط را تجربه‌می‌کند و همزمان برخی علائم افسردگی و مانیا را دارا می‌باشد.

اغلب، بیماران دوقطبی چندین دوره افسردگی را پیش از ظهور اولین دوره شیدایی تجربه‌می‌کنند و احتمال بروز نشانگان افسردگی در بیماران ۳.۵ برابر (در دوقطبی نوع یک، در دوقطبی نوع دو ۳۷ برابر) بیش از بروز علائم شیدایی (خفیف) است. با این وجود، تغییرات قابل‌توجهی در الگوهای دوره‌ها وجود دارد و تحقیقات جدید بیان‌می‌کنند که اغلب نشانگان شیدایی در طول یک دوره افسردگی به‌وقوع می‌پیوندد. مثلا گلدبرگ و همکاران دریافتند دوسوم بیماران دوقطبی در دوره‌های افسردگی، نشانگان شیدایی دارند که اغلب شامل حواس‌پرتی، پرش افکار یا هجوم افکار و بیقراری روانی‌-حرکتی است. بر اساس شواهد ارائه‌شده توسط ساپس و همکاران، افرادی که اختلال‌شان با یک دوره شیدایی آغاز می‌شود، اغلب مرد هستند.

افراد احتمال بیشتری دارد که در دوره افسردگی بجهت دریافت کمک اقدام کنند. بنابراین دریافت تاریخچه بیماری و حالات فرد به درمانگر کمک‌می‌کند تا بیماری اختلال دوقطبی را با افسردگی اشتباه نگیرد. نکته مهم آن است که بیمار دچار اختلال دوقطبی در حالات شدید شیدایی ممکن‌است دچار توهم و هذیان شود. بنابراین نباید آن‌را با بیماری اسکیزوفرنیا اشتباه‌گرفت.

سن میانگین بیماری اختلال دوقطبی یا بایپولار، اواسط نوجوانی می‌باشد. طبق شواهد، افرادی‌که شروع بیماری اختلال دوقطبی یا بایپولار در آنها در سنین پایین‌تر است، دچار دوره‌های سخت و طویل‌المدت می‌گردند. بیماری اختلال دوقطبی شیوع یکسانی در مردان و زنان دارد، ولی فاصله‌ی دوره‌ها در زنان، کوتاه‌تر از مردان است (چهار بار یا بیشتر در یک‌سال) و همچنین سن شروع اختلال در زنان پایین‌تر است.

اختلالات همراه بیماری اختلال دوقطبی

افرادی که دچار بیماری اختلال دوقطبی هستند احتمال بیشتری دارد که دچار اختلالات دیگری مانند: ۱- اضطراب ۲- اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی ۳- سوءمصرف مواد و الکل ۴- اختلال خوردن باشند.

افزایش احتمال بازگشت دوره‌های بی‌ثباتی خلق با عوامل روانی اجتماعی مانند استرس، محیط اجتماعی و همبودی مشکلات روان‌پزشکی مرتبط است. وقایع زندگی پر استرس، هم با دوره‌های خلقی و هم با تأخیر در زمان بهبود مرتبطند. علاوه بر این، محیط پر استرس خانواده که همراه با بروزات شدید عاطفی یا الگوهای تعاملی منفی است، با میزان بالای عود مرتبط‌می‌باشد. همچنین، میزان بالای اضطراب و اختلال سوء‌مصرف مواد، با نتایج ضعیف بهبود مرتبط می‌باشد. علاوه بر موارد روانی-‌اجتماعی ذکر شده، آغاز زودهنگام بیماری اختلال دوقطبی با دوره‌های مزمن و شدید اختلال، دوره‌های کمتر بهبود، ویژگی‌های روان‌پریشی بیشتر، اندیشه‌پردازی بیشتر درباره خودکشی و اختلال نقش، همبسته‌می‌باشد.

چرخه بیماری اختلال دوقطبی یا بایپولار

این چرخه معمولاً با علائم خفیف شیدایی یا هیپومانیا آغاز می‌شود و درنتیجه فرد احساس انرژی زیادی در خود می‌کند. در این دوره، ایده‌ها و طرح‌های بسیاری به‌ذهنش می‌آید و اصرار برای به اجرا درآوردن آنها فرد را خسته‌کرده، مانع از استراحتش شده و او را از پای در می‌آورد. در این حالت، فرد تحریک‌پذیر می‌شود. بی‌خوابی، فشار کاری و استرس زیاد ناشی از آن باعث‌می‌شود فرد حمله شیدایی شدید یا مانیا را تجربه‌کند.

حمله مانیا چرخه بیماری اختلال دوقطبی را شدیدتر می‌کند. و ایده‌های بیشتری به‌ذهن فرد می‌آید و او احساس انرژی بیشتری در خود می‌کند. در این وضعیت، قدرت شناختی و قضاوتش مختل‌می‌شود. و دچار پرش افکار، حواس‌پرتی و تحریک‌پذیری می‌گردد و دست به رفتارهای بدون فکر و پرخطر می‌زند. رفتارهایی که زندگی خانوادگی، شغلی و روابط بین‌فردی او را به‌خطر انداخته یا در اغلب موارد خراب‌می‌کند. اختلال ایجاد شده در شغل، روابط زناشویی و روابط بین‌فردی، خود به‌عنوان منبع استرس عمل‌کرده و فرد را بیش از پیش دچار تنش‌می‌کند.

راهکار مناسب آنست که فرد در مراحل ابتدایی و پیش از آنکه دچار این چرخه شود، با آگاهی و آشنایی با بیماری‌اش، خود را از این چرخه معیوب برهاند. در این ارتباط، به مقاله درمان اختلال دوقطبی بدون دارو مراجعه کنید.

علت بیماری اختلال دوقطبی یا بایپولار

متاسفانه تا به امروز نمی‌توان دلیل مشخصی برای بیماری اختلال دوقطبی ذکر کرد. ولکن تحقیقات نشان‌می‌دهند بیماری اختلال دوقطبی منشاء ارثی و ژنتیک دارد و نقش عوامل تربیتی در آن کمتر دیده‌می‌شود. گفته‌می‌شود بخشی از مغز که تنظیم حالات روحی را برعهده دارد، در این افراد دچار اختلال می‌شود. استرس‌های روانی در زندگی نیز می‌تواند به شروع یک دوره اختلال دوقطبی بیانجامد.

دکتر اختلال دوقطبی:

در صورتی که بیماری اختلال دوقطبی در فرد شدید باشد، بهترین انتخاب روانپزشک است. بهترست ابتدا بیمار نزد روانپزشک رفته و دارو استفاده‌کند. سپس دکتر روانشناس دوقطبی می‌تواند به بیمار کمک‌کند تا با شناخت و کنترل خلق خویش بر بیماری‌اش غلبه پیدا کند. برای درک بهتر نحوه درمان دوقطبی به مقاله درمان اختلال دوقطبی بدون دارو مراجعه‌کنید.

نکته: برای درک بهتر بیماری اختلال دوقطبی یا بایپولار می‌توانید به فیلم سینمایی برادرم خسرو با بازی زیبای شهاب حسینی و کارگردانی احسان بیگلری مراجعه‌کنید. خسرو مرد جوانی است که دچار بیماری دوقطبی است. و رفتارهای کودکانه و پر از اشتیاقش نظم و آرامش خانه برادر را که مایه‌هایی از اختلال شخصیت وسواسی از خود نشان‌می‌دهد، بهم‌می‌ریزد. تقابل رفتارهای دو برادر فیلم را به‌جلو می‌برد.

منابع:

۱. هافمن، دیوید و همکاران (۱۳۸۶). درمان شناختی رفتاری برای بزرگسالان. مترجم: دکتر کامیار سنایی. نشر ارجمند.
۲. قهاری، شهربانو (۱۳۹۲). سنجش و درمان اختلال دو قطبی. نشر قطره.