درمان پانیک اتک یا حمله وحشت

درمان پانیک بدون دارو

پانیک چیست

حمله وحشت‌زدگی یا اختلال وحشت‌زدگی (پانیک اتک)، عبارت است از وقوع عودکننده و غیرقابل‌پیش‌بینی حملات وحشت. لازم است تا حملات وحشت‌زدگی «غیرقابل‌پیش‌بینی» اتفاق بیفتند، بدین معنا که از نقطه‌نظر بیمار، چنین حملاتی به‌نظر به‌صورت غیرمنتظره یا بدون هیچ دلیل واضحی رخ می‌دهند.

برای آنکه حمله وحشت‌زدگی، اختلال وحشت‌زدگی یا پانیک اتک تشخیص داده شود، لازم است تا فرد در قبال این حملات واکنش‌های خاصی از جمله نگرانی دائم درباره وقوع دوباره حملات یا نگرانی درباره عواقب حملات، اجتناب از فعالیت‌هایی که ممکن است سبب بروز احساسات فیزیولوژیکی مرتبط با وحشت باشند یا مشارکت در رفتارهای مرتبط با امنیت، از قبیل به‌همراه داشتن موبایل یا دارو را از خود نشان دهد. نگرانی درباره عواقب حملات ممکن است شامل ترس از حمله قلبی مرگبار یا بیهوش شدن جلوی دیگران شود. ‌

نشانه‌های حمله پانیک

۱.تعریق

۲.تنگی نفس

۳.تپش قلب

۴.لرزیدن

۵.درد یا ناراحتی در قفسه سینه

۶.احساس خفگی

۷.تهوع

۸.ترس از مردن یا دیوانه‌شدن یا انجام دادن بی‌اختیار کاری

۹.دگرسان‌بینی محیط یا دگرسان‌بینی خود

۱۰.احساس سردی یا گرگرفتگی

۱۱.بی‌حسی

۱۲.سرگیجه یا غش.

اختلال وحشت‌زدگی (پانیک اتک) را می‌توان همراه یا بدون بیرون‌هراسی تشخیص داد. طبق دستورالعمل تشخیصی و آماری اختلالات روانی، بیرون‌هراسی، اضطراب از موقعیت‌هایی است که در آنها فرار، دشوار (یا شرم‌آور) است و اگر فرد دچار حمله پانیک یا نشانه‌های وحشت‌زدگی شد، کمک گرفتن از دیگران دشوار می‌شود. نحوه برخورد با این موقعیت‌ها چنین است: یا از این موقعیت‌ها اجتناب می‌شود، یا با پریشانی شدید و نگرانی‌ درباره تجربه وحشت‌زدگی تحمل می‌شوند یا تنها در صورت وجود همراه در این موقعیت‌ها قرار می‌گیرند. موقعیت‌های رایجی که سبب بروز حمله پانیک می‌شوند، عبارتند از: انتظار در صف، مکان‌های شلوغ مانند فروشگاه‌ها یا سالن‌های سینما و تئاتر، تنها بودن یا سفر با اتوبوس، قطار یا ماشین.

بررسی مدل‌های شناختی موقعیت حمله پانیک

حمله پانیک یا اختلال وحشت‌زدگی به‌عنوان ترس اکتسابی از احساسات بدنی (ضربان قلب، سرگیجه، تهوع و …)، به‌ویژه احساساتی که با انگیختگی خودکار مرتبط هستند، تصور شده است. به‌عبارت ساده، افراد پس از آنکه دچار حملات پانیک شدند، نسبت به احساسات بدنی خود بیش از اندازه حساس می‌شوند و از هر احساس بدنی جزیی احساس خطر کرده و آن را به‌معنای احتمال شروع حمله پانیک می‌دانند. بنابراین کسانی که اختلال وحشت‌زدگی دارند، پس از تجربه حمله پانیک غیرمنتظره، نسبت به تجربه چنین حملاتی در آینده دچار اضطراب می‌شوند و همواره نگران هستند که دوباره به این حملات دچار نشوند. بنابراین آنها برای جلوگیری از حملات پانیک به کوچکترین تغییرات در بدن خود بشدت حساس می شوند.

چرا دچار حمله پانیک می‌شویم؟

امّا اولاً چرا افراد، حملات پانیک غیرمنتظره را تجربه می‌کنند و چه چیز سبب می‌شود برخی افراد دچار ترس از تجربه حمله پانیک در آینده شوند؟ به‌عبارت دیگر، چه چیز برای اولین بار باعث حملات پانیک می‌شود؟

از نقطه‌‌نظر تکاملی، واکنش ترس یا وحشت‌زدگی (پانیک اتک) در حضور موقعیت تهدیدآمیز، انطباقی است. فرض می‌شود وحشت‌زدگی یا وحشت‌زدگی غیرمنتظره (پانیک اتک) در غیاب محرک تهدیدآمیز، در اثر تعامل رویدادهای استرس‌زای زندگی و آسیب‌پذیری‌های روانی و بیولوژیکی به‌وجود می‌آید. تمایل به تجربه احساسات منفی که اغلب برچسب روا‌ن‌رنجورخویی یا احساس منفی به آن می‌زنند، تا حد زیادی به ارث برده می‌شود و ثابت شده است که پیش‌بینی کننده حمله پانیک یا حمله وحشت‌زدگی هستند. این خلق و خوی به ارث برده شده احتمالاً به‌عنوان یک آسیب‌پذیری بیولوژیکی برای هم تجربه ترس – واکنش هشداری سریعی که شاخصه آن برانگیختگی قوی سیستم عصبی است – و هم تجربه اضطراب – یک حالت خلقی منفی که خصیصه آن، نگرانی درباره رویدادهای آینده و نشانه‌های تنش جسمی است، عمل می‌کند.

عوامل محیطی در کودکی می‌توانند در شکل‌گیری اعتماد به نفس افراد به خودشان و توانایی‌هایشان در کنترل رویدادهای آتی زندگی نقش بازی کنند. چنین حس کنترل یا عدم‌کنترلی می‌تواند در تجربه ترس و اضطراب به‌عنوان یک آسیب‌پذیری روانی عمل کند. رویدادهای استرس‌زای زندگی از قبیل شغل جدید یا مرگ اعضای خانواده، ممکن است با آسیب‌پذیری‌های بیولوژیکی و روانی دست به دست هم داده و واکنش ترس احساسی یا حمله وحشت‌زدگی را تحریک کنند. استرس‌های متراکم شده در فرد که در طول زمان به‌واسطه رویدادهای استرس‌زای زندگی ایجاد شده‌اند، می‌توانند باعث بروز یک حمله وحشت‌زدگی (پانیک) شوند، اگرچه فرد به‌دلیل آنکه محرک تهدیدکننده آنی برای آنها وجود ندارد، آن را «غیرمنتظره» تلقی می‌کند.

بنابراین به زبان ساده ۳ عامل در بروز پانیک اتک نقش دارند: ۱) ارث؛ ۲) محیط خانوادگی در کودکی؛ ۳) عوامل محیطی.

پس از وقوع یک حمله پانیک غیرمنتظره، چه عاملی باعث می‌شود این حملات ادامه یابد؟

آسیب‌پذیری‌های کلی که در بالا گفته شد (ارث- محیط خانوادگی- عوامل محیطی) ممکن است در تعیین این‌‌که آیا فرد پس از وقوع حمله، دچار «بیم اضطراب» درباره تجربه حملات آینده می‌شود یا نه، نقش بازی ‌کنند. علاوه بر آسیب‌پذیری‌های کلی در تجربه وحشت‌زدگی و اضطراب، باور بر این است که آسیب‌پذیری‌های خاصی هم وجود دارند که به شکل‌گیری حملات وحشت‌زدگی کمک می‌کنند. یک مثال، میزان حساسیت نسبت به اضطراب است. طبق این اعتقاد، اضطراب و نشانه‌هایش، سبب عواقب مضر فیزیکی، اجتماعی و روانی، فرای ناراحتی فیزیکی یک دوره وحشت می‌شوند. فرد پس از یک دوره حمله وحشت نسبت‌به کشف احساس انگیختگی بدنی خود حساس می‌شود که این امر خود منجربه آسیب‌پذیری در برابر حمله‌های وحشت بعدی می‌شود. آسیب‌شناسی روانی دیگر تجربه بیماری‌های روانی در کودکی (چه در شخص و چه در والدینش)، به‌ویژه تجربیاتی‌که شامل اختلال تنفسی می‌شوند نیز ممکن است به یک آسیب‌شناسی روانی خاص برای اختلال وحشت‌زدگی، کمک‌کنند.

اضطراب درباره حملات وحشت‌زدگی یا پانیک در آینده با ترس از حس‌های بدنی (ضربان قلبم بالا رفته، وای نکنه غش کنم) که همراه با حملات است، پیوند خورده است. فرد در ابتدا از بروز حس‌های بدنی خود مضطرب می‌شود و نگران است که مبادا منجر به حمله وحشت شود، در این زمان، افکار اتوماتیک مانند فاجعه‌سازی (مثال: اگر دچار حمله شوم آبروریزی می‌شود) و احتمال بیش از حد (مثال: اگر بیرون بروم حتماً دچار حمله پانیک می‌شوم) باعث می‌شود که اضطراب فرد افزایش یابد و در نتیجه احساس‌های بدنی او مانند ضربان قلب و سرگیجه بیشتر شود. افزایش احساس‌های بدنی، افکار اتوماتیک او را تقویت می‌کند و فرد به درستیِ باورهای خود یقین بیشتری پیدا می‌کند و در نتیجه، این افکار قویتر شده مجدداً اضطراب بیشتری تولید می‌کنند. این دور خود تداوم‌بخش ادامه یافته تا آنکه از هر چند نوبت یک‌بار منتج به حمله پانیک می‌شود.

شرطی شدن فرد نسبت به حمله پانیک

همراه‌شدن احساس‌های بدنی با حمله پانیک، فرد را بیش از پیش شرطی کرده و درنتیجه حساسیت بیش از اندازه‌ای نسبت به احساس‌های بدنی‌اش پیدا می‌کند. در نتیجه احساس‌های بدنی که در همه افراد گاهاً به‌وجود می‌آید و پس از مدتی رفع می‌شود، برای فرد دارای اختلال پانیک معنای شروع حمله پانیک را پیدا می‌کند که این امر باعث می‌شود فرد مجدداً در دور ذکرشده بالا بیفتد.

چنین اضطرابی در مورد حس‌های بدنی، نقش اساسی در تداوم اختلال وحشت‌زدگی بازی‌می‌کند. حس‌های بدنی می‌توانند ناشی از فعالیت جسمانی، موادشیمیایی مثل کافئین، محرک محیطی ترسناک، و تصاویر یا افکار اضطرابی باشند. وقتی حس‌های بدنی، موردتوجّه فرد مبتلا به اختلال وحشت قرار گیرند، ترسی را در او بوجود می‌آورند. این ترس، حس‌های بدنی را تشدید کرده و منجر به افزایش آن ترس می‌شود و به‌نوبه خود به‌عنوان یک چرخه خودتداوم‌بخش ترس و حس‌های بدنی، منجر به افزایش بیشتر حس‌های بدنی می‌شود که در نهایت منجر به حمله پانیک می‌شود. لذا، ترس از تجربه حس‌های بدنی برانگیختگی، به ایجاد یک حمله وحشت‌ (پانیک) تمام عیار منجرشده و این باور را تقویت می‌کند که باید از این حس‌ها ترسید.

برای شرطی‌شدن فرد، گاهاً تنها یکبار همراهی احساس‌های بدنی با حمله پانیک کافیست و پس از آن، عوامل دیگری چون ایمنی‌جویی و اجتناب که در ادامه توضیح داده می‌شود، باعث تداوم اختلال وحشت می‌شود.

افراد مبتلا به اختلال وحشت‌زدگی (پانیک اتک) اغلب از این مساله آگاه نیستند که حملات پانیک می‌تواند به این روش (توسط حس‌های بدنی یا محرک درونی و بیرونی) ایجاد شود. این برای افرادی‌که دارای اختلال وحشت‌زدگی هستند بدین معنی است که حملات وحشت‌زدگی اغلب به‌طور غیرمنتظره و غیرقابل‌پیش‌بینی رخ می‌دهند. چون آنها نمی‌توانند نشانگان حمله پانیک را پس از آغازش متوقف کنند، چنین حملاتی را غیرقابل‌کنترل می‌دانند. غیرقابل‌پیش‌بینی و غیرقابل‌کنترل بودن حمله پانیک می‌تواند سطوح اضطراب مزمن را تقویت کند و در نتیجه فرد همیشه و همواره ترس از وقوع مجدد حمله دارد. سطوح بالاتر اضطراب مزمن می‌تواند منجربه افزایش برانگیختگی بدنی و همچنین افزایش توجه فرد به حس‌های بدنی خود شود. افزایش حس‌های بدنی و افزایش توجه به این حس‌ها منجربه افزایش حتمال حملات پانیک پانیک در آینده می‌شود.

برخی مشکلات فیزیولوژیکی که تداعی‌بخش حملات پانیک هستند

بعضی از مشکلات فیزیولوژیکی می‌تواند حملات پانیک را تداعی کند که باید به رفع آنها اقدام کرد. از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. کمی قند خون: پایین بودن قند خون با ایجاد نشانه‌هایی مانند عرق کردن، تپش قلب، احساس ضعف، سرگیجه و غش و لرز، حملات وحشت را تداعی می‌کند. معمولاً افراد به تجربه دریافته‌اند که می‌توانند برای جبران قند خون خود وعده‌های غذایی بیشتری داشته باشند. گروهی دیگر نیز مواد خوراکی چون شکلات و نوشابه می‌خورند که مشکل این مواد آن است که باعث ترشح انسولین در بدن می‌شوند که به‌طور موقت، قند خون را افزایش می‌دهند و پس از مدتی به‌خاطر ترشح انسولین به‌جهت حفاظت از بدن در برابر قند اضافی، سطح قند خون از سطح ابتدایی نیز پایینتر می‌آید. بنابراین لازم است کمی قند خون درمان شود.

۲. پُرکاری و کم‌کاری تیروئید: پُرکاری تیروئید باعث بی‌قراری، تنگی نفس، تپش قلب و لرز و تعریق می‌شود که بسیار شبیه نشانه‌های بدنی حمله وحشت است. بنابراین با تداعی حمله وحشت، فرد را در دور ذکر شده در بالا می‌اندازد و فرد دائم نگران شروع حمله پانیک می‌باشد.

کم‌کاری تیروئید نیز باعث کاهش غلظت کلسیم و بالا رفتن غلظت فسفات در پلاسمای خون می‌شود که در موارد شدید، فرد دچار حالاتی شبیه حمله پانیک می‌شود.

۳. نشانگان کوشینگ: ناشی از افزایش میزان کورتیزول خون است که منجر به افسردگی و اضطراب می‌شود.

۴. نفس نفس زدن: اشاره به نوع تنفس کردن فرد دارد. به‌طور مثال، آسم در کودکی در بعضی افراد، نوع تنفس کردن آنها را تغییر می‌دهد.

۵. مسمومیت کافئین: مصرف زیاد کافئین نیز باعث ایجاد نشانه‌های اضطراب می‌شود که خود منجر به ترس از بروز حمله پانیک می‌گردد.

برای دریافت کتاب خودیاری درمان پانیک کلیک کنید.

رفتارهای اجتنابی و ایمنی‌جویی چگونه باعث تداوم حملات وحشت می‌شوند؟

پاسخ‌های رفتاری به وحشت‌زدگی، به‌ویژه رفتارهای ایمنی‌جویی (مانند: آهسته گام برداشتن جهت بالا نرفتن ضربان‌قلب، روی ارتفاع نرفتن جهت عدم ایجاد سرگیجه، کم‌خوردن غذا به‌منظور جلوگیری از حالت‌تهوع) و اجتناب (بیرون‌نرفتن از خانه به‌جهت ترس از حمله، فرار از موقعیت‌های تنهایی) به‌عنوان عوامل تداوم‌بخش اختلال عمل‌می‌کنند. فرد دچار اختلال وحشت‌زدگی اشتباهاً باور دارد حمله وحشت‌زدگی باعث آسیب فاجعه‌آمیز جسمانی و روانی مثل حمله‌قلبی، دیوانه‌شدن، بیهوش‌شدن، یا ازدست‌دادن کنترل خواهد شد. لذا، تجربه حملات وحشتی که در آن هیچ‌یک از این موارد رخ ندهد، قاعدتاً باید این باورها را تضعیف‌کند.

با این حال، افراد دچار اختلال وحشت در رفتارهای ایمنی‌جویی خاصی درگیر می‌شوند که معتقدند آنها را قادر می‌کند از پیامد ترس فرار کرده یا اجتناب کنند. مثلاً اگر فردی معتقد باشد طی حمله وحشت بیهوش می‌شود، ممکن است بنشیند یا شئ‌ای را نگه‌‌دارد. درگیرشدن در رفتارهای ایمنی‌جویی مانع می‌شود فرد درک کند حمله وحشت آسیب فاجعه‌آمیز جسمانی و روانی ایجاد نمی‌کند. زیرا او باور دارد اگر دچار فاجعه نشده، به‌خاطر آنست که مثلاً روی صندلی نشسته. یا آهسته گام برداشته و نه اینکه حمله وحشت آسیبی به او وارد نمی‌کند.

عدم‌تأیید باورهای نادرست درباره حملات وحشت به‌حفظ اختلال وحشت کمک‌می‌کند. ممکن است افراد در رفتارهای ایمنی‌جویی طراحی‌شده برای ممانعت از وحشت یا پیامدهای ترسناک آن درگیر شوند. رفتارهایی مانند همراه‌داشتن همیشگی داروهای ضداضطراب یا مسافرت به‌همراه افرادی‌که به آنها احساس ایمنی می‌دهد.

پاسخ رفتاری دیگری که باعث تداوم وحشت می‌شود، اجتناب آشکار است. افراد گرایش دارند از مکان‌ها یا موقعیت‌های خاصی که معتقدند احتمال حمله وحشت زیاد است، اجتناب‌کنند. اجتناب، مانع عدم تأیید ارزیابی‌های نادرست و فاجعه‌آمیز شده و این باور را تقویت می‌کند که این موقعیت‌های خاص خطرناکند. و لذا احتمال دچار به حمله وحشت در آن موقعیت‌ها در آینده افزایش‌می‌یابد. بعلاوه، اگر فرد از شرایطی‌که در گذشته حمله وحشت غیرمنتظره‌ای را در آن تجربه کرده بود، اجتناب کند، حملات آینده به‌طور اجتناب‌ناپذیری به شرایط جدید که قبلا امن بودند نیز تسری خواهد یافت. بنابراین، حیطه شرایط ایمن محدود می‌شود. به‌طوری‌که اکثر مکان‌ها تبدیل به مکانی خطرناک می‌شود که در آن احتمالاً حمله وحشت رخ‌می‌دهد. این الگو می‌تواند اجتناب رفتاری و سطوح مزمن ادراک اضطراب را افزایش دهد.

درمان پانیک اتک چیست؟ درمان پانیک بدون دارو

در سالهای اخیر توجه زیادی به درمان پانیک بدون دارو شده است و مراجعان تمایل زیادی به استفاده از دارو ندارند. از جمله راههای درمانانیک بدون دارو که مورد تایید تجربی نیز قرار گرفته است درمان شناختی رفتاری است.

درمان شناختی‌رفتاری (CBT)، مداخله‌ای حمایت‌شده به لحاظ تجربی است. یک فراتحلیل شامل ۲۲ مطالعه درمان شناختی‌رفتاری برای اختلال وحشت‌زدگی یافت شد. که در پایان درمان، ۶۳.۳ درصد افرادی که درمان را تکمیل کرده بودند، بهبود یافتند. درحالی‌که ۵۳.۸ درصد از افرادی که مقاوم به درمان بودند، بهبود پیدا کردند. هنگامی‌که ۱۲ تا ۲۳ ماه بعد از پایان درمان، دوباره سنجش انجام‌شد، این درصد به‌ترتیب به ۷۵.۳ و ۷۱.۶ درصد افزایش یافت. علاوه بر کاهش نشانگان اضطراب و افسردگی، درمان شناختی‌رفتاری برای اختلال وحشت‌زدگی، بهبودی‌هایی را در شاخص‌های کیفیت زندگی ایجاد کرده و تأثیر مفیدی بر سلامت جسمانی دارد.

حین مقایسه درمان شناختی‌رفتاری با دارودرمانی برای درمان پانیک، فراتحلیل جدیدی از ۱۲۹ مطالعه نشان داد که این روش همانند دارودرمانی موثر بوده و به‌طور معناداری نرخ افت کمتری را نشان می‌دهد. یافته‌های فراتحلیلی بیان می‌کند در مقایسه با درمان شناختی‌رفتاری تنها، ترکیب این روش با دارودرمانی می‌تواند نتایج کوتاه‌مدت و نه بلندمدت را بهبود بخشد. یک آزمایش بالینی بزرگ نشان داد در پی عدم تداوم دارودرمانی، گروهی که هم درمان شناختی‌رفتاری و هم دارودرمانی را دریافت کرده بودند، مانند گروهی که فقط درمان شناختی‌رفتاری دریافت کرده بودند، خوب عمل نکردند.

درمان پانیک بدون دارو از طریق روش‌های زیر صورت می‌گیرد:

۱. آموزش روانی، ۲. خودنظارتگری، ۳. آموزش تکنیک‌هایی مانند بازآموزی تنفس، ۴. بازسازی شناختی و ۵. مواجهه‌سازی (هم مواجهه‌سازی بدنی و هم مواجهه‌سازی در موقعیت طبیعی).

۱. آموزش روانی در درمان بیماری پانیک اتک

در روش درمان پانیک از طریق آموزش روانی، درمانگر اطلاعاتی را برای کمک به تصحیح تصورات غلط مراجع درباره حمله وحشت‌زدگی و اضطراب و عادی کردن شرایط برای او ارائه می‌دهد و به او اجازه می‌دهد تا بداند درمان‌ پانیک مؤثر هستند. همچنین منطق فعالیت‌های درمانی متعاقب را ارایه می‌کند.

در جلسه اول درمان، درمانگر مطالب زیر را درباره حمله پانیک توضیح می‌دهد تا این حملات در ذهن فرد از حالت غیرقابل‌پیش‌بینی و غیرقابل‌کنترل خارج شود و تصورات نادرست فرد درباره‌ی نشانگان وحشت‌زدگی از جمله تصور دیوانه شدن از بین برود:

زمانی که اجداد ما در جنگل‌ها ساکن بودند، در معرض انواع بلایای طبیعی قرار داشتند. طبعاً اگر در شب با نگرانی از حمله شیر و پلنگ نمی‌خوابیدند، به چنان خواب عمیقی فرو می‌رفتند که حضور شیر یا پلنگ را متوجه نمی‌شدند و طعمه آنها می‌شدند. بنابراین، ما نوادگان اجدادی هستیم که نگران خطرات اطرافشان بودند و در حالت گوش بزنگی قرار داشتند.

کارکرد اضطراب

کارکرد اضطراب، حفظ بقای نسل است و هنگامی به‌کار می‌افتد که فرد احساس خطر می‌کند. حال این خطر می‌تواند واقعی یا تصور فرد باشد. در این زمان، اضطراب در بدن فرد به‌کار افتاده و او را برای جنگ یا گریز (یا فرار) آماده می‌کند. یعنی جایی‌که امکان حمله وجود دارد، حمله به عامل ترس و در غیراینصورت، فرار از عامل ترس صورت می‌گیرد. به‌منظور آماده کردن بدن برای جنگ یا گریز، تغییراتی در بدن انجام می‌شود. از جمله، افزایش انگیختگی دستگاه عصبی خودمختار که کنترل بسیاری از فرآیندهای بدنی ما مانند دستگاه قلبی- عروقی و معدی- رودی را بر عهده دارد. در هنگام اضطراب، جریان خون به‌سمت اندام‌های انتهایی بدن مانند دست‌ها، پاها و بازوها افزایش می‌یابد و از جریان خون به‌سمت سر و اندام‌های داخلی کاسته می‌شود. ضربان قلب و آهنگ تنفس سرعت می‌یابد و عمل هضم کندتر می‌شود.

این تغییرات باعث ایجاد نشانه‌هایی چون افزایش ضربان‌قلب، تنگی‌نفس، سرگیجه، گزگز انگشتان دست و پا، احساس ضعف و تهوع می‌شود. این علائم همگی به‌معنای آماده باش بدن برای مواجهه با یک عامل خطر می‌باشد و خود، فی‌نفسه، خطرناک نمی‌باشد. چه که به‌جهت حفظ و بقای فرد به‌کار افتاده است و نه آسیب رساندن به آن. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که این سیستم حفاظت از بقای فرد، بیش از اندازه حساس شود. مانند دزدگیری که حساسیت آن بیش از اندازه است، در زمان‌های غیرضروری و غیرمفید به‌صدا درآید.

در حمله پانیک مشکل فرد حمله‌های وحشت و بیم مداوم از وقوع یک حمله دیگر در هر لحظه است. حدود ۳ درصد از افراد دچار حمله پانیک هستند.

علت بروز اولین حمله پانیک چیست؟

فرض محققین آن است که استرس متراکم شده، علت بروز اولین حمله پانیک است. استرس متراکم می‌تواند عبارت از تعارضات زناشویی، مرگ یا بیماری نزدیکان، جراحی، بیماری‌های مهم، فشار محل‌کار یا تحصیل و… باشد. استرس تراکمی در افرادی که ترکیبی از آمادگی‌های ارثی، شخصیتی و شناختی برای اضطراب دارند و یا حمایت اجتماعی اندکی احساس می‌کنند، باعث می‌شود تا فرد به رخدادهای منفی و استرس‌زای زندگی بگونه‌ای واکنش نشان دهد که ممکن است در برابر تهدید فیزیکی حیوانات درنده یا مار نشان می‌دهد و در نتیجه دچار حمله شود.

در هنگام بروز حمله پانیک احساسات شدید بدنی (افزایش ضربان قلب، تهوع، سرگیجه، تنگی‌نفس و …) بروز می‌کند. به‌دلیل ناخوشایند بودن این احساسات بدنی کم‌کم بیم امکان وقوع حمله‌های دیگر آغاز می‌شود. از آن پس فرد نسبت به احساسات بدنی خود حساسیت بیش از حد پیدا می‌کند. و کوچکترین تغییری در ضربان قلب نحوه تنفس و … را دال بر شروع حمله می‌داند. تغییرات فیزیولوژیکی که گاه‌به‌گاه در بدن هرکسی بروزمی‌کند، برای فردی‌که دچار حمله وحشت زدگی شده، معنای شروع حمله را پیدامی‌کند. مثلاً احساس سرگیجه، ضربان قلب و تهوع که ممکن است در هر فردی بروز کند و پس از چند دقیقه رفع شود، در فردی که دچار حمله پانیک است، به‌جهت شرطی شدن، معنای شروع حمله را پیدا می‌کند.

عامل شناختی در حملات پانیک

دومین عامل در حملات پانیک عامل شناختی است. عامل شناحتی در قالب گفتگوهای درونی وارد عمل می‌شود: «وای اگر ضربان قلبم بالاتر برود چه؟اگر غش کنم آبرویم می‌رود. در میهمانی حتماً دچار حمله خواهم شد. اگر دچار حمله پانیک شوم آنها چه قضاوت بدی درباره من می‌کنند. دارم دیوانه می‌شوم.»

این افکار منفی باعث تشدید احساسات بدنی می‌شود. یعنی ضربان قلب را افزایش می‌دهد، سرگیجه را تشدید می‌کند و … . تشدید احساسات بدنی به‌نوبه‌ی خود باعث می‌شود افکار منفی فرد تقویت شود. همچنین او بر درستی باورش مبنی بر شروع حمله بیشتر یقین حاصل کند. و به‌خود می‌گوید پس درست فکر می‌کنم که دارم دچار حمله می‌شوم. درحالیکه این نشانگان به‌جهت چرخه منفی احساسات بدنی و افکار منفی است که در فرد شدت پیدا کرده است. در نهایت، برانگیختگی به‌حدی می‌رسد که گاهاً فرد دچار حمله می‌شود. هرچه تعداد این حملات بیشتر شود، فرد بیشتر شرطی‌شده و نسبت به تغییرات بدنی‌اش حساس‌تر می‌شود. او دیگر تغییرات بسیار اندک بدن خود را نیز متوجه شده و آن را نشانه شروع حمله فرض می‌کند.

پس از عوامل فیزیولوژیک و عامل شناختی، عامل سوم رفتاری است. پس از آنکه حمله پانیک اتفاق افتاد، فرد برای مقابله با خطر وقوع مجدد آن، دو راهکار را اتخاذ می‌کند. که هردو باعث تداوم بیشتر چرخه حمله پانیک در فرد می‌باشد: ۱. ایمنی‌جویی، ۲. اجتناب.

ایمنی‌جویی

در ایمنی‌جویی فرد سعی می‌کند با بکارگیری چیزهایی که احساس اطمینان به او می‌دهند، احساس خطر درونی‌اش را کاهش دهد. مثلاً هرجا می‌رود دوست و یا والدین خود را همراه می‌برد. در مورد هر مراجع باید تحقیق کرد که از چه عواملی به‌عنوان ایمنی‌جویی استفاده می‌کند. تا پس از شناسایی موارد آن، اندک‌اندک مراجع بدون آنها با خطر تصوری خود مواجه شود. در برخی موارد استفاده از داروهای آرام‌بخش نیز به‌عنوان موارد ایمنی‌جویی محسوب می‌شود. زیرا فرد تصور می‌کند این داروها هستند که اضطراب او را کم کرده‌اند. بنابراین لازم است مواجهه‌سازی‌ها پس از مدتی هنگام قطع دارو انجام شود تا فرد نسبت به‌خود احساس اطمینان پیدا کند.

اجتناب

در اجتناب فرد از حضور در مکان‌ها یا موقعیت‌هایی که معتقدست احتمال وقوع حمله پانیک زیاد است، اجتناب‌می‌کند. این امر باعث‌می‌شود هیچ‌وقت نفهمد این موقعیت‌ها خطرناک نیستند. بلکه فرضش تقویت‌می‌شود که اگر دچار حمله نشده، به‌خاطر آنست که از این موقعیت‌ها اجتناب‌کرده. مشکل آنست که اجتناب تنها در یک‌محدوده باقی‌نمی‌ماند و دایماً گسترش‌می‌یابد.

ابتدا فرد تنها می‌ترسد خارج از شهر دچار حمله شود. به‌خود می‌گوید برای آنکه دچار حمله نشود بهترست خیلی‌دور از شهر نشود. در صورتی‌که به‌فکرش عمل و اجتناب کند، گفتگوهای درونی تهدیدآمیزتر شده و اینبار به او می‌گوید ازکجا معلوم داخل‌شهر دچار حمله نشوی. پس‌از مدتی مجدداً گفتگوی درونی به‌او می‌گوید ازکجا معلوم در فاصله بیش از ۱ کیلومتر از خانه دچار حمله وحشت نشوی. درنهایت به‌مرحله‌ای می‌رسد که از خانه نمی‌تواند خارج‌شود. زیرا باور کرده اجتناب و ایمنی‌جویی‌اش بوده که باعث‌شده دچار حمله پانیک نشود.

آنچه به‌فرد برای درمان پانیک بدون دارو کمک می‌کند، مواجهه با موضوع اضطراب است.

پس از آنکه سه مؤلفه مهم ترس و اضطراب– نشانه‌های فیزیکی، افکار (شناخت‌ها)، رفتار– و نیز چگونگی تعامل آنها در کمک به‌بقای اختلال وحشت‌زدگی آموزش داده‌‌شد، مراجعین تشویق می‌شوند نشانه‌های فیزیکی، افکار و رفتارهای مربوط به دوره اخیر وحشتشان را فهرست‌وار بنویسند و دریابند چگونه پاسخ‌هایشان ممکن‌است حمله‌های پانیک را طولانی یا تشدید کنند.

مثلاً زمانی‌که تینا متوجه‌می‌شود ضربان‌قلبش تند شده، این ترس بر او غلبه‌می‌کند که دچار حمله وحشت‌زدگی می‌شود و غش می‌کند. این فکر هشداردهنده منتهی‌به ضربان‌قلب تندتر و دیگر نشانه‌های فیزیکی اضطراب شد. که نهایتاً ترسش از داشتن حمله پانیک را بیشتر کرد. رفتارش (با عجله به‌خانه رفتن، جایی‌که امن است) این باورش که هرجای دیگر ناامن است را تقویت‌می‌کند. توضیح داده‌شد که هدف درمان، قطع این چرخه‌منفی توسط پرداختن به سه مؤلفه اصلی اضطرابست: تغییر خودگویی‌ها یا باورها، کنترل واکنش‌های فیزیولوژیکی و رویارویی با اشیاء، موقعیت‌ها و مکان‌هایی که ایجاد ترس می‌کنند.

۲.خودنظارتی در درمان بیماری پانیک اتک

در درمان پانیک از روش خودنظارتی به درمانجوها کمک می‌‌شود به‌جای آنکه به‌صورت ذهنی درباره واکنش احساسی خود قضاوت کنند، به‌عنوان ناظر بیرونی آن را مشاهده کنند. خودنظارتی می‌تواند اضطراب را کم کند، درک واکنش‌های احساسی را بالا ببرد و احساس کنترل را افزایش دهد. برای نمونه، ارزیابی ذهنی تینا «من احساس اضطراب می‌کنم، پس به‌هیچوجه نمی‌توانم به خرید بروم» می‌تواند به‌صورت عینی اینگونه توصیف ‌شود: «قلبم تندتر می‌زند. فکرم این است که اگر به مغازه بروم، دچار حمله وحشت (وحشت‌زدگی) خواهم شد و غش خواهم کرد». از درمانجویان خواسته می‌شود یک فرم نظارتی را برای یک حمله اخیر وحشت‌زدگی کامل کنند که شامل جزئیات زیر است: احساسات فیزیکی، افکار و واکنش‌های رفتاری، همینطور موقعیتی که در آن حمله رخ داد و درجه بیشینه ترس.

 جدول خودنظارتگری را مانند جدول نمونه برای درمان پانیک خود به‌مدت یکماه پر کنید:

۳. آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی در درمان پانیک

بازآموزی تنفس به‌عنوان یک مهارت انطباقی در توقف واکنش‌های بیش از حد فیزیولوژیکی در درمان پانیک معرفی می‌شود. مکانیسم‌هایی که به‌وسیله آنها بازآموزی تنفس موثر واقع می‌شود و میزان مؤثر بودن آن برای وحشت‌زدگی، همچنان تحت بررسی هستند. با وجود این، مهم است که درمانجوها از آن به‌عنوان وسیله‌ای برای اجتناب از احساسات منفی استفاده نکنند. به درمانجو، تنفس دیافراگمی آموزش داده می‌شود: تنفس از شکم به‌جای سینه. قرار است درمانجو با شمارش دَم (یک) و فکر کردن به کلمه‌ی «آرامش» هنگام بازدم، روی تنفسش تمرکز کند. درمانجو برای نخستین هفته تمرین‌، باید با میزان و سرعت نرمال نفس بکشد. بعد از سه تا پنج دقیقه تمرین در جلسه، تکلیف بازآموزی تنفس برای هفته آینده به مراجع محول می‌شود: ده دقیقه تمرین، دوبار در روز در یک مکان راحت و آرام. (توضیح کامل‌تر را می‌توانید در مقاله اضطراب بیابید)

تکنیک دیگر مورد استفاده در درمان پانیک آرمیدگی تدریجی عضلات است. (توضیح کامل‌تر را می‌توانید در مقاله اضطراب بخوانید).

۴. بازسازی شناختی در درمان پانیک اتک

بازسازی شناختی، فرایند جابجا کردن افکار مضطربانه خودکار یا خطاهای شناختی (توضیح کاملتر را می‌توانید در مقاله تحریفات شناختی بیابید) با افکار واقع‌گرایانه‌تر است. این امر شامل آموزش خطاهای شناختی معمول در مورد اضطراب (مانند: بیش‌برآورد خطر و فاجعه‌سازی) به درمانجو و نحوه شناسایی افکار مضطربانه خودکار خود می‌شود. سپس، به آنها آموزش داده می‌شود چگونه این افکار را به‌عنوان فرضیه تلقی کنند و برای تأیید یا رد آنها، شواهدی جمع کنند. در نهایت، آنها تشویق می‌شوند فرضیه‌های جایگزین ایجاد کنند و برای تأیید و رد آنها شواهدی جمع کنند.

به مراجع توضیح داده می‌شود اگرچه افکار مضطربانه می‌توانند «خودکار» باشند و خیلی سریع و بدون آگاهی کامل رخ‌دهند، ولکن می‌توانند بر احساسات و اَعمال اثر بگذارند. محتوای این افکار، خاص است و ممکن است در موقعیت‌ها و زمان‌های مختلف، متفاوت باشد. متعاقباً، شناسایی یا پیش‌بینی محتوای خاصی که در موقعیت‌های خاص، اضطراب ایجاد می‌کند، اهمیت دارد.

تکنیک «پیکان رو به پایین» برای شناسایی افکار خودکار

به‌مراجع آموزش داده می‌شود از تکنیک «پیکان رو به پایین» برای شناسایی این افکار خودکار استفاده‌کند. این تکنیک اینگونه عمل می‌کند: درمانجویان از خودشان می‌پرسند، مثلاً در یک موقعیت فرضی، از چه‌چیزی می‌ترسند. سپس، تشخیص‌می‌دهند اگر این ترس‌ها واقعی‌بودند، چه‌معنایی داشتند و چه اتفاقی می‌افتاد. آنگاه، معنای افکار لایه‌های زیرتر بررسی می‌شود و این فرایند ادامه می‌یابد تا فکر مرکزی خودکار مضطربانه شناسایی‌‌شود.

مثلاً تینا در فرم نظارتی‌اش اینگونه نوشت: هنگام رانندگی، وقتی ضربان قلبش تند شد، ترسید. بنابراین ماشین را کنار زد و مادرش جای او پشت فرمان نشست. برای پرده‌برداشتن از فکر خودکارش، درمانگر باید از او بپرسد اگر قلبش به تندزدن ادامه می‌داد، چه اتفاقی می‌افتاد. درمانگر در جواب تینا که می‌گوید: «این وحشتناک است!» می‌تواند بپرسد که او تصور می‌کند چه اتفاقی می‌افتاد که از نظرش وحشتناک است. مجدداً درمانگر در جواب به تینا که می‌گوید: «قلبم تندتر می‌زد، شروع به لرزش می‌کردم و غش‌می‌کردم» می‌تواند بپرسد که از نظرش، اگر آن احساسات را واقعاً تجربه‌می‌کرد، چه اتفاقی می‌افتاد.

درمانگر می‌تواند این پرسش‌ها را ادامه‌دهد تا به باور مرکزی اضطراب او برسد. این باور که اگر ماشین را کنار نمی‌زد، غش‌می‌کرد، تصادف می‌کرد و خود و مادرش را به کشتن می‌داد. توضیح داده می‌شود که شناسایی فکر خودکار، نخستین گام در بازسازی شناختی است. و باید به‌عنوان بخشی از تکلیف خودارزیابی این هفته تمرین شود.

سپس، به‌مراجعین آموزش می‌دهند به افکارشان نه به‌عنوان حقایق مسلم، بلکه به‌عنوان فرضیه بنگرند. از روش پرسش سقراطی برای کمک به آنها در جمع‌آوری شواهد برای تعیین یک احتمال واقع‌بینانه‌تر، استفاده‌می‌شود. مثلاً تینا فکرمی‌کند احتمال ازدست‌دادن کنترل ماشین و تصادف‌ حین حمله وحشت نزدیک به ۱۰۰٪ است. از او سوال می‌شود آیا این اتفاق قبلاً هم افتاده. آیا مدرکی برای وقوع یا عدم‌وقوعش در دست دارد. پس از رسیدن به یک احتمال واقع‌بینانه‌تر، در ایجاد افکار جایگزین به‌مراجع کمک‌می‌شود. برای تینا، فرضیه جایگزین ممکن است این باشد: من فقط در حال تجربه اضطراب هستم و هنگام تجربه افکار و احساسات بدنی مضطربانه، قادربه رانندگی هم هستم.

۵. مواجهه‌سازی در درمان پانیک اتک

قرارگیری مکرر در معرض احساسات ترس‌برانگیز بدنی (مواجهه‌سازی بدنی) و موقعیت‌های ترس‌برانگیز (مواجهه‌ در موقعیت‌های طبیعی) برای رد ارزیابی نادرست شناختی و خاموش‌سازی واکنش‌های هیجانی شرطی به این احساسات و موقعیت‌ها از جمله اصلی‌ترین روش‌های درمان پانیک محسوب می‌شود. استفاده از بازآموزی تنفس و بازسازی‌شناختی برای مواجهه با این احساسات و موقعیت‌ها، تجربه‌های تصحیحی در اختیار درمانجوها قرار می‌دهد. که با اجتناب یا فرار از این احساسات و موقعیت‌های ترس‌برانگیز، به‌دست نمی‌آیند.

الف. مواجهه‌سازی بر اساس برانگیختگی احساسات

در ابتدا مواجهه‌سازی فیزیکی انجام‌می‌شود تا باعث افزایش یادگیری درباره احساسات بدنی شود. به‌مراجعین گفته‌می‌شود احساسات فیزیکیشان که برانگیزاننده اضطراب هستند، تحریک می‌شوند. تا بیاموزند این احساسات مضر نیستند و می‌توان تحملشان کرد. شرطی‌شدن حس‌های بدنی را به‌یاد آنها می‌آورند و اینکه چگونه تغییرات جزئی در فیزیولوژی می‌تواند آغازگر افکار مضطربانه و برانگیختگی فیزیولوژیکی بیش از حد در آنها، به‌دلیل جفت‌شدن پیشین حس‌های بدنی با حمله وحشت‌زدگی شود.

به‌مراجعین یادآوری می‌شود اجتناب از تغییر در حالت فیزیکی یا اجتناب از فعالیت‌هایی‌که باعث تغییر در حالت فیزیکی می‌شوند (مانند اجتناب از دویدن به‌جهت آنکه ضربان‌قلب را بالا برده و تداعی‌کننده حمله وحشت می‌شود)، جلوی یادگیری اصلاحی را می‌گیرد. یادگیری مبنی بر این‌که نشانه‌های فیزیکی مضر نیستند و می‌توان تحملشان کرد. توضیح داده می‌شود که اجتناب، ترس را تداوم‌می‌بخشد. آنها با رویارویی با احساسات بدنی که ناراحت‌کننده‌اند، می‌آموزند دیگر از این احساسات نترسند.

درمانجویان به انجام فعالیت‌هایی (مثلاً بالا رفتن از پله، چرخش، به نفس‌نفس افتادن و غیره) هدایت‌می‌شوند تا حس‌های بدنی تجربه‌شده در حمله وحشت‌زدگی را مجدداً تجربه‌کنند. آنها باید پس از اولین‌بار که متوجه احساسات بدنیشان می‌شوند، ۳۰ ثانیه فعالیت را ادامه‌دهند. سپس، حس‌های بدنی که داشتند، میزان اضطراب‌شان و میزان شباهت این احساسات با احساسات بدنی حین تجربه حمله وحشت ثبت‌‌کنند. یک فعالیت با درجه متوسطی از ترس و اندکی شباهت با احساسات واقعی ناشی از حمله وحشت برای تمرین مواجهه‌سازی احساسات فیزیکی در درون جلسات به‌کار می‌رود و به‌عنوان تکلیف محول می‌شود (تا سه‌بار در روز تمرین شود).

به مراجعین آموزش داده می‌شود تمرین‌ها اینگونه کنترل ‌شوند: تحریک احساسات، ارزیابی میزان ترس، استفاده از بازآموزی تنفس و بازسازی شناختیِ مهارت‌های انطباقی. مراجعین باید به این پرسش‌ها در هر تمرین پاسخ دهند: آیا فاجعه‌‌ای‌که از آن می‌ترسیدند (مثلاً از دست دادن کنترل) اتفاق افتاد؟ آیا از ترسیدن جان سالم به‌در بردند؟ آیا ترس‌ آنها با تکرار، فروکش کرد؟

ب. مواجهه‌سازی در محیط طبیعی

پس از آن، توضیح داده می‌شود که نوع بعدی مواجهه‌سازی، مواجهه‌سازی در محیط طبیعی است: مواجهه‌سازی با مکان‌ها و موقعیت‌هایی که درمانجویان از آنها دوری می‌کنند یا با هراس واردشان می‌شوند. برای تکلیف، درمانجویان باید سلسله‌‌مراتبی از این موقعیت‌ها را با درجه‌بندی شدت ترس هر موقعیت، ترتیب دهند. سلسله‌مراتب رانندگی برای تینا (با نرخ‌های ترس در داخل پرانتز) ممکن است اینگونه باشد: نشستن در ماشین (۱). یک مایل رانندگی با حضور مادر در ماشین (۳). رانندگی به‌سمت فروشگاه محلی همراه مادر (۴). ۵ مایل رانندگی در بزرگراه همراه مادر (۷). رانندگی به‌سمت فروشگاه محلی به‌تنهایی (۸). ۵ مایل رانندگی در بزرگراه به‌تنهایی (۱۰).

جلسات بعدی به نشانه‌های ایمنی اختصاص دارد که شامل این موارد می‌شوند: افراد و اشیاء خاص که باعث می‌شوند فرد در برابر اضطراب، از دست دادن کنترل، جراحت فیزیکی یا خجالت، احساس امنیت کند. در مورد تینا، خانه‌اش، والدینش و اسپری تنفسی، همگی نشانه‌های ایمنی بودند. به مراجع توضیح داده شد که کنار گذاشتن نشانه‌های ایمنی، تأثیر یادگیری مواجهه‌سازی را بهبود می‌بخشد. مراجع هنگام رویارویی موقعیت‌ها همراه با نشانه‌های ایمنی، همچنان باور دارد موقعیت‌ها خطرناک هستند. ولکن جلوی خطر به‌واسطه نشانه‌های ایمنی گرفته می‌شود. کنار گذاشتن نشانه‌های ایمنی با سلسله‌‌مراتب مواجهه‌سازی مستقیم، ترکیب می‌شوند.

۶. درمان پانیک با دارو

ترکیب درمان دارویی پانیک با درمان شناختی رفتاری در کوتاه‌مدت به نتایج بهتری منجر می‌شود. ولکن در بلندمدت پس از قطع مصرف دارو می‌تواند به نتایج ضعیف‌تری از درمان شناختی رفتاری تنها منجر شود. اگر مراجع می‌تواند بدون استفاده از دارو تمرینات مواجهه‌سازی را انجام دهد، بهتر است مصرف دارو را قطع کند. اما اگر درمانگر تشخیص می‌دهد مراجع بدون دارو از درمان طفره می‌رود، درمان پانیک با دارو انجام می‌شود.

برای درمان پانیک با دارو ۳ دسته از داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد:

داروهای ssri یا داروهای باز جذب سروتونین که از آنها به‌عنوان داروهای ضدافسردگی یاد می‌شود؛ مانند سرترالین- فلوکستین- پاروکستین.

داروهای باز جذب سروتونین و نوراپی‌نفرین که دسته دیگری از ضدافسردگی‌ها هستند؛ مانند ونلافاکسین.

داروهای بنزودیازپین و یا ضد اضطراب‌ها مانند کلونازپام و زاناکس.

فیلم درمان پانیک از دکتر کامیار سنایی را در ادامه ببینید و بشنوید

درمان سریع پانیک

درمان سریع پانیک نکته بسیار تاثیر گذاری در  تشدید نشدن مشکل بیمار است زیرا درمان سریع پانیک باعث می شود ذهن فرد شرطی نشود و دچار اجنتاب و اطمینان طلبی بیشتر نشود. هر قدر فرد میزان بیشتری اجتناب و اطمینان طلبی کند خطرناک بودن نشانه های پانیک مانند افزایش ضربان قلب و احساس خفگی و…بیشتر در ذهن فرد تایید می شود. در نتیجه ذهن فرد باور می کند که حملات پانیک واقعا خطرناک است.

درمان سریع پانیک همچنین باعث می شود فرد پیش از آنکه دچار بیرون هراسی شود به درمان خویش بپردازد.

من پانیک داشتم خوب شدم – تجربیات بیماران پانیک

در بخش پرسش و پاسخ گروهی از مخاطبین تجربیات خود را از خوب شدن پانیک مطرح کرده اند. خواندن این تجربیات به انگیزه شما در بهبود کمک می کند. شما نیز اگر تجربه ای دارید مطرح کنید

خاتمه

تقریباً ۵٪ جمعیت، اثرات ناتوان‌کننده اختلال یا حمله وحشت زدگی را تجربه خواهند کرد؛ حالتی که اگر درمان نشود، نسبتاً مزمن خواهد شد. درمان‌های شناختی‌رفتاری برای درمان پانیک بسیار مؤثر هستند، اغلب درمانجویانی که تحت درمان CBT‌ برای درمان پانیک قرار می‌گیرند، نشانه‌های اختلال یا حمله وحشت زدگی و شرایط همراه‌ آنها بسیار کاهش می‌یابد و سلامت و شاخص‌های کیفی زندگی آنها پیشرفت می‌کند. این پیشرفت‌ها در انتهای درمان دوازده هفته‌ای مشاهده می‌شود و طی سال‌های بعد ادامه می‌یابد. با وجود این، این درمان‌ پانیک همیشه موفق نیست. تقریباً ۲۰٪ درمانجویان، درمان پانیک را زودهنگام رها می‌کنند و حدود ۲۵٪ از آنها که درمان پانیک را کامل کرده‌اند، پیشرفت معناداری نسبت به عملکرد پایه، نشان نخواهند داد.

نکته: برای درک بهتر اختلال پانیک توصیه می‌کنم مقاله اختلال پانیک را تحت کنترل درآورید را مطالعه کنید. درک شناختی هر چه بیشتر این اختلال، به درمان آن کمک می‌کند.

منابع:

۱.هافمن، دیوید (۲۰۱۲). درمان شناختی‌رفتاری در بزرگسالان. ترجمه: دکتر کامیار سنایی. نشر ارجمند.

۲. بارلو، دیوید اچ و سرنی، ای جروم (۱۳۹۰). درمان روان‌شناختی وحشت. ترجمه: آناهیتا تاشک. مرکز نشر دانشگاهی.