وسواس شست و شو چیست؟

وسواس شست و شو

تعریف وسواس شست و شو و ارتباط آن با اختلال وسواس فکری عملی  (OCD) چیست؟ اختلال وسواس و تمیز کردن: چه زمانی تمیز کردن وسواسی یک مشکل است؟

خیلی از مردم تمیز کردن را به عنوان یک کار روزانه می‌بینند. در همین حال، رابطه شما با تمیز کردن و تمیز کردن کاملاً متفاوت است. شاید تا زمانی که ظرف‌ها شسته نشوند، لباس‌ها را کنار نگذارید و حمام‌ و دستشویی را نشویید، نمی‌توانید کاملاً استراحت کنید.

در واقع، شاید برخی از کارهایی که می‌بینید دیگران آن‌ها را به صورت هفتگی یا ماهانه انجام می‌دهند، برای شما یک روال روزانه می‌باشد. نداشتن یک محیط تمیز فقط یک گزینه‌ ممکن به نظر نمی‌رسد، ذهنتان به شما می‌گوید که همه چیز باید تمیز و مرتب باشد.

اما آیا این نشانه‌ای است که شما دچار اختلال وسواس فکری عملی (OCD) هستید؟

پاسخ: احتمالاً. برخلاف تصاویری که ممکن است در رسانه‌ها دیده باشید، تفاوت بزرگی بین «آدم وسواسی» و در واقع داشتن معیارهای OCD که یک اختلال جدی اما بسیار قابل درمان سلامت روان می‌باشد، وجود دارد.

برای یادگیری حقایق اساسی در مورد OCD، چگونه دانستن اینکه آیا عادت تمیز کردن وسواسی شما مشکل است و دقیقاً چه کاری می‌توانید در مورد آن انجام دهید، به خواندن ادامه دهید.

شستشوی بیش از حد (وسواس شست و شو) نشانه‌ای از وسواس فکری و عملی است.

Germaphobia یا همان ترس از کثیفی، اغلب منجر به شستن بیش از حد دست می‌شود. اگر شستن مداوم دست‌هایتان در زندگی روزمره شما تداخل ایجاد کرده است، پس ممکن است به OCD مبتلا باشید.

شستن دست‌ها یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از گسترش بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرماخوردگی، آنفلوآنزا، بیماری‌های ناشی از سوختگی غذا و سایر بیماری‌های عفونی است. با این حال، برخی از افراد نسبت به میکروب‌ها بسیار زیاد نگران هستند. آنها در مکان‌های عمومی دقت زیادی می‌کنند تا سطوح را لمس نکنند.

زیرا ممکن است آلوده باشند. اغلب هم از ضدعفونی کننده‌های دست و صابون‌های ضد باکتری استفاده می‌کنند تا ریسک ابتلا به بیماری‌ها را کاهش دهند. برای اکثر افراد این اقدامات، بخشی از روال روزانه شده و نگرانیشان را کاهش داده است. با این حال، برای برخی، نگرانی در مورد پاکیزگی و میکروب‌ها به وسواس تبدیل شده و منجر به رفتار اجباری و اغلب متعهدانه می‌شود.

داشتن ترس بیش از حد از میکروب‌ها و یا کثیفی و اجبار مدام به شستن دست‌ها (وسواس شست و شو) یکی از رایج‌ترین نشانه‌های اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) است. برای افرادی که از OCD رنج می‌برند، شستن دست‌ها از یک نگرانی ساده در مورد پاکیزگی فراتر می‌رود. این یک رفتار شدید است که هدف واقعی آن کاهش احساسات شدید ترس و اضطراب است. تمایز میان نگرانی بابت میکروب‌ها و اختلال وسواس فکری و عملی در این است که این نگرانی تا چه میزان بر زندگی افراد تاثیر می‌گذارد و باعث اختلال و حتی حاکمیت در آن می‌شود.

تأثیر وسواس شست و شو بر زندگی روزمره

افراد مبتلا به وسواس شست و شو معمولاً با چالش‌های زیادی در زندگی روزمره خود روبرو هستند. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:

• اختلال در فعالیت‌های روزمره: زمان زیادی صرف شستن دست‌ها و تمیز کردن اشیاء می‌شود که منجر به اختلال در انجام کارهای روزمره می‌شود.
• مشکلات پوستی: شستن مکرر دست‌ها می‌تواند باعث خشکی، ترک خوردگی و عفونت پوست شود.
• مشکلات اجتماعی: ترس از آلودگی می‌تواند باعث شود فرد از تعاملات اجتماعی اجتناب کند.
• مشکلات در روابط: وسواس شستشو می‌تواند به روابط فرد با خانواده، دوستان و شریک زندگی آسیب برساند.
• افسردگی و اضطراب: این اختلال معمولاً با افسردگی و اضطراب همراه است.

در کل، آگاهی از وسواس شست و شو و تأثیر آن بر زندگی روزمره، قدم مهمی در جهت کمک به افراد مبتلا و بهبود کیفیت زندگی آن‌هاست.

ارتباط تمیز کردن و وسواس فکری عملی چیست؟

رابطه بین OCD و تمیز کردن به دو علائم اصلی اختلال بستگی دارد: وسواس‌ها و اجبارها. وسواس‌ها به معنی افکار، احساسات، تصاویر، احساسات یا خواسته‌های ناخواسته و مزاحمی هستند که منجر به احساس ناراحتی می‌شوند. وقتی وسواس به وجود می‌آید، آن‌ها باعث اجبار می‌شوند؛ رفتارهای فیزیکی یا رفتارهای ذهنی مکرر، همه با هدف خنثی کردن اضطراب ناشی از وسواس یا جلوگیری از وقوع چیزی «بد» انجام می‌شود.

نکته جالب این است که اجبارها فقط به طور موقت تسکین می‌دهند؛ در بهترین حالت، به این معنی است که وسواس، با هر جزئیاتی که داشته باشد، به طور اجتناب ناپذیر باز می‌گردد. شاید میز خود را تمیز کنید تا با فکر مزاحمی کنار بیایید که به شما می‌گوید اگر این کار را نکنید، شغل خود را از دست خواهید داد، اما به زودی پس از اینکه پاک کردن آن را تمام کردید، وسواس دوباره ظاهر می‌شود و باعث می‌شود که شما از چندین دستمال ضد‌عفونی‌کننده در روز استفاده کنید.

به عبارت دیگر: اختلال وسواس فکری عملی بسیار پیچیده‌تر از این است که فقط بخواهید خانه یا محیط شما کاملاً تمیز باشد، زیرا یک نیروی محرک متفاوت در پشت اقدامات شما وجود دارد.

اختلال وسواس فکری و شستن بیش از حد دست‌ها: وسواس شست و شو

اختلال وسواس فکری و عملی یک اختلال اضطرابی است که با ترس و افکار غیرقابل کنترل خود را نشان می‌دهد. همچنین رفتارهای تکراری و آزاردهنده‌ای را که در تلاش برای از بین بردن افکار وسواسی انجام می‌شود، اجباری می‌کند. افراد مبتلا به OCD عموماً معتقدند افکار و رفتار وسواسی آنها غیرمنطقی هستند، اما نمی‌توانند جلوی آنها را هم بگیرند.

وسواس شست و شو چیست؟

بر اساس DSM-IV، حدود ۵۰ درصد از بیماران وسواسی دچار وسواس شستشو هستند. نکته جالب درباره این وسواس آن است که با ازدیاد نگرانی درباره بیماری‌هایی مانند ایدز و سرطان، و نیز افزایش خطر بیماری‌های عفونی افکار وسواسی درباره بیمار شدن و در نتیجه رفتارهای اجباری شستشو افزایش می‌یابد. بنابراین حال با شیوع ویروس کرونا می‌توان نتیجه‌گیری کرد که نگرانی از بیماری و رفتارهای اجباری شستشو به میزان زیادی افزایش بیابد.

افرادی که دچار وسواس شست و شو دست هستند، در واقع دچار ترس از آلودگی می‌باشند و اغلب دست‌ها را به‌طور مکرر شستشو می‌دهند (وسواس شست و شو) تا جایی که آنها ترک می‌خورند و گاهی حتی منجر به خونریزی هم می‌شود. آنها همچنین ممکن است این فرایند را به صورت رسمی‌تر و حساس‌تر انجام دهند، مثلا، هر انگشت را به صورت جداگانه و به منظور خاص بشویند و اگر در این کارشان اختلالی رخ دهد، این مراسم را ممکن است دوباره از ابتدا شروع کنند.

افراد دارای نگرانی بیش از حد نسبت به میکروب‌ها و آلودگی‌ها، دست خود را به طور کامل شسته و ممکن است هنگام بستن شیر آب از دست زدن به آن، به منظور جلوگیری از دوباره آلوده شدن دستانشان، اجتناب کنند. آنها همچنین ممکن است از ضدعفونی کننده دست در بین عمل شستشو نیز استفاده کنند. با این حال، آنها بدون اضطراب زیاد در مورد پاکیزگی، روز خود را می‌گذرانند. از سوی دیگر، برای افرادی که دارای OCD هستند، یک شستشوی ساده هرگز کافی نیست.

حتی پس از شستشوی چندگانه، اضطراب و ترس از آلودگی همچنان افکارشان را درگیر خواهد کرد و تا جایی ادامه پیدا می‌کند که زندگی آنها را نیز مختل کرده و شستن دست اضطراب آنها را تنها کمی کاهش می‌دهد.

نشانه‌های وسواس شست و شو

نشانه‌های وسواس شست و شو  را در مواردی مانند زیر می‌توان یافت:

شستن دست‌ها به مقدار زیاد و طی مراسم خاص، حمام کردن افراطی، مسواک زدن زیاد، آداب شستشو پس از توالت رفتن، تمیز کردن افراطی خانه، اجتناب از چیزها و موقعیت‌هایی که از نظر فرد آلوده است مانند بیمارستان و قبرستان.

دلیل روشن اختلال وسواس فکری و عملی هنوز مشخص نشده است. به طور کلی تصور می‌شود که عوامل متعدد زیست‌شناسی، روانشناختی و محیط زیستی در این امر دخالت دارند. در حالی که مشخص شده است که تغییراتی در مغز افراد مبتلا به OCD به وجود می‌آید، هیچ اسکن مغزی یا تستی وجود ندارد که بتواند آن را به طور قطعی تشخیص دهد. تشخیص این اختلال، بر اساس یک مصاحبه جامع با یک متخصص بهداشت روانی صورت می‌پذیرد. روان‌درمانی، همراه با دارو یا بدون آن، اغلب درمان موثری برای OCD می‌باشد، به ویژه درمانی کوتاه مدت و ساختار یافته برای رفتار شناسی است که برروی یادگیری راه‌های مقابله با افکار وسواسی تمرکز دارد.

علائم وسواس شست و شو

علائم اصلی وسواس شست و شو عبارتند از:

۱. احساس اجبار مداوم به شستشوی دست‌ها، بدن یا اشیاء:

فرد مبتلا به وسواس شست و شو احساس می‌کند که اگر دست‌هایش یا اشیاء اطرافش را به طور مرتب و با دقت شستشو ندهد، آلوده شده و به خود یا دیگران آسیب می‌رساند. این احساس اجبار بسیار قوی است و فرد را وادار می‌کند تا به طور مکرر این کار را انجام دهد.

۲.  ترس از آلودگی و میکروب‌ها که منجر به رفتارهای مکرر شستشو می‌شود:

ترس از آلودگی و میکروب‌ها در افراد مبتلا بهوسواس شست و شو بسیار شدید است. آن‌ها ممکن است از لمس اشیاء خاصی مانند دستگیره در، دکمه آسانسور یا حتی افراد دیگر وحشت داشته باشند.

۳. اختصاص زمان زیاد به شستشو که باعث اختلال در زندگی فردی و اجتماعی می‌شود:

افراد مبتلا بهوسواس شست و شو، بخش قابل توجهی از زمان خود را صرف شستشو و تمیز کردن می‌کنند. این امر باعث اختلال در فعالیت‌های روزمره، روابط اجتماعی و حتی کار یا تحصیل می‌شود.

۴. تجربه استرس و اضطراب در صورت ناتوانی از انجام شستشو:

اگر فرد مبتلا به وسواس شست و شو نتواند دست‌ها یا اشیاء را به اندازه کافی بشوید، احساس اضطراب و استرس شدیدی خواهد کرد. این اضطراب می‌تواند تا حدی شدید باشد که بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد.

علائم دیگری که ممکن است در افراد مبتلا به وسواس شست و شو دیده شود عبارتند از:

• اجتناب از مکان‌ها یا موقعیت‌هایی که ممکن است باعث آلودگی شوند.
• چک کردن مکرر دست‌ها یا اشیاء برای اطمینان از تمیزی آن‌ها.
• الگوهای شستشو خاص و دقیق.
• مشکلات پوستی به دلیل شستشوی مکرر

شستشوی بیش از حد دست و وسواس شست و شو:

عصبانیت اغلب باعث می‌شود افراد برای مدت زیادی از اختلال وسواس فکری و عملی رنج ببرند. همچنین سعی کنند رفتارشان را حتی از نزدیکانشان پنهان کنند تا زمانی‌که به دنبال راهکاری برای درمان بگردند. ما تاکید می‌کنیم که بین نگرانی در مورد پاکیزگی و OCD اختلاف واضحی وجود دارد و پیشنهاد می‌کنیم افرادی که به این اختلال در خودشان مشکوک هستند، به این سؤالات پاسخ دهند:

• پس از شستن دست‌ها، آیا هنوز نگران هستید که ممکن است یک نقطه را از دست داده باشید یا به درستی نشسته‌اید؟ حتی پس از شستشوی مکرر، هنوز ترس و اضطراب دارید که دستانتان به اندازه کافی پاک نیست؟
• آیا برای شستن دست‌هایتان یک رویه بسیار سازمان‌یافته دارید؟ آیا با توجه به یک روند خاص پیش می‌روید؟ آیا شما اغلب از ترس اینکه کارتان را اشتباه انجام داده‌اید، دوباره از اول شروع به کار می‌کنید؟
• آیا شما به شدت از مکان‌ها یا شرایطی که شما را در معرض آلودگی و کثافت قرار می‌دهند، اجتناب می‌کنید؟ برای مثال، آیا از دست دادن یا لمس کردن سطوح در مکان‌های عمومی اجتناب می‌کنید؟
• آیا دستانتان قرمز، خام و چاق هستند؟

آیا اضطراب شما در مورد آلودگی و تلاش‌هایتان برای کاهش آن، با روابط و فعالیت‌های روزانه‌‌تان تداخل پیدا کرده است؟

پاسخ «بله» به چنین سؤال‌هایی می‌تواند نشان‌دهنده اختلال وسواس فکری باشد و نیاز به مشاوره با روانشناسی باتجربه داشته باشید. این اختلال به راحتی قابل درمان است. هیچ‌کس نباید با اضطراب و افسردگی ناشی از افکار وسواسی و رفتارهای اجباری زندگی کند.

اگر از تمیز کردن برای کاهش استرس یا استراحت استفاده کنید به چه معناست؟

کارشناسان می‌گویند گاهی اوقات مردم به سختی می‌توانند اختلال وسواس فکری عملی را تشخیص دهند زیرا تمیز کردن و تمیز کردن به برخی از ویژگی‌های خوب اختصاص داده شده است. علاوه بر این، نشان داده شده است که در یک محیط مرتب و سازمان یافته بودن به بسیاری از مردم کمک می‌کند تا احساس راحتی بیشتری داشته باشند. و برخی مطالعات حتی نشان داده‌اند که خانه‌های تمیزتر با نتایج سلامتی بهتر مرتبط هستند.

جهت واضح‌سازی: هر کسی که به تمیز کردن و تمیز کردن بیش از حد مشغول است، مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی نیست. این امکان وجود دارد که از عادات تمیز کردن برای مقابله با شرایط دیگر مانند اضطراب استفاده شود. یا شاید شما فقط در یک محیط تمیز رشد می‌کنید. اما تمیز کردن وسواسی می‌تواند تهدیدی برای سلامتی شما باشد آن هم زمانی که نیاز به نظافت و نظم غیرقابل کنترل شود.

پس چگونه می‌توانید بفهمیدکه عادت تمیز کردن شما ازیک آستانه خاص عبور کرده است و دیگر مزایای سلامتی را که ممکن است دنبال آن باشید به شما ارائه نمی‌دهد؟

این یک تست سریع است: اگر عادات تمیز کردن شما باعث می‌شود احساس موفقیت و شادی کنید، این احتمالاً OCD نیست. دکتر نیکلاس فارل در این باره می‌گوید : «اختلال وسواس فکری عملی در مورد درگیر شدن در چیزهایی است که شما احساس می‌کنید مجبور به انجام آن به دلیل اضطراب یا حتی وحشت هستید.»

سرنخ دیگر این است زمانی که چیزی را تمیز می‌کنید، به طور عینی، از قبل تمیز است. این ممکن است در حالتی به نظر برسد که حتی وقتی آن‌ها بی‌عیب و نقص هستند، شما همچنان میزها را پاک کنید، یا هر روز بالش‌های خود را بشویید حتی وقتی که هر شب قبل از خواب دوش می‌گیرید.

تریسی زینمن-ابراهیم، یک درمانگر پیشنهاد می‌کند بررسی کنید که آیا عادات شما در عملکرد روزمره‌تان تداخل ایجاد می‌کند یا خیر. آیا قرار ملاقات‌ها را از دست می‌دهید چون نمی‌توانید خانه را بدون ضد‌عفونی کردن کل حمام یا مرتب کردن یک کشوی دیگر ترک کنید؟ آیا به طور مداوم به دلیل تمایل به تمیز کردن چیزی در خانه که شما آن را کثیف می‌دانید، دیر به کارتان می‌روید؟ این ماهیت دقیق OCD است: وقت زیادی می‌گیرد، باعث ناراحتی قابل توجهی می‌شود، و به مانعی در مسیر زندگی، کار و روابط شما تبدیل می‌شود.

علل وسواس شست و شو

عوامل ژنتیکی و ارثی

مطالعات نشان داده‌اند که وراثت نقش مهمی در ابتلا به وسواس شستشو دارد. افرادی که سابقه خانوادگی اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.

علاوه بر وراثت، برخی تغییرات در ساختار و عملکرد مغز نیز ممکن است در ایجاد وسواس شستشو نقش داشته باشند. این تغییرات می‌توانند بر نحوه پردازش اطلاعات در مغز تأثیر گذاشته و منجر به بروز افکار وسواسی و رفتارهای اجباری شوند.

عوامل محیطی

عوامل محیطی نیز می‌توانند در ایجاد و تشدید وسواس شستشو نقش مهمی ایفا کنند:

• قرار گرفتن در معرض عوامل استرس‌زا: رویدادهای استرس‌زای زندگی مانند از دست دادن عزیزان، طلاق، مشکلات مالی، یا تغییر شغل می‌توانند سیستم عصبی را تحت فشار قرار داده و خطر ابتلا به وسواس شستشو را افزایش دهند.
• عفونت‌ها: برخی مطالعات نشان داده‌اند که عفونت‌های باکتریایی مانند استرپتوکوک ممکن است در برخی افراد باعث ایجاد یا تشدید علائم وسواس شوند.
• تربیت سخت‌گیرانه: تربیت سخت‌گیرانه و تاکید بیش از حد بر نظافت و تمیزی در دوران کودکی ممکن است زمینه ساز ایجاد وسواس شستشو شود.

عوامل روانشناختی

عوامل روانشناختی نیز در ایجاد و تقویت وسواس شستشو نقش دارند:

• افکار وسواسی: افکار وسواسی درباره آلودگی و میکروب‌ها، باعث ایجاد اضطراب شدید در فرد می‌شود و او را به انجام رفتارهای اجباری مانند شستشو و تمیز کردن وادار می‌کند.
• احساس مسئولیت بیش از حد: افراد مبتلا به وسواس شستشو اغلب احساس می‌کنند که مسئول سلامت و ایمنی خود و دیگران هستند و به همین دلیل مجبورند به طور مداوم محیط اطراف خود را تمیز و ضدعفونی کنند.
• کمال‌گرایی: افراد کمال‌گرا اغلب به دنبال ایجاد نظم و ترتیب کامل در محیط اطراف خود هستند و هرگونه آلودگی یا بی‌نظمی را تحمل نمی‌کنند.

وسواس شستشو: این چه «نوع» وسواسی می‌باشد؟

در حالی که OCD یک اختلال محسوب می‌شود، علائم را می توان به دسته‌هایی تقسیم کرد که وسواس‌ها یا اجبارهای مشخصی دارند. این‌ موارد زیرگروه‌های OCD نامیده می‌شوند. جالب اینجاست که وسواس تمیز کردن یا مرتب کردن می‌تواند در چندین زیرگروه OCD ظاهر شود. در ادامه به این موارد می‌پردازیم:

وسواس آلودگی

وسواس آلودگی یک زیرگروه از OCD است که با افکار مزاحم در مورد آلوده شدن یا آلوده کردن دیگران مشخص می‌شود. وسواس‌ها بر روی میکروب‌ها، خاک، مایعات بدن یا احساس ناپاکی متمرکز هستند. همچنین می‌توانند شک و تردید در مورد اینکه آیا چیزی واقعاً تمیز است را به همراه داشته باشند. اجبارها می‌تواند شامل شستشوی بیش از حد، تمیز کردن، استریل کردن یا ضد‌عفونی کردن باشد که اغلب با استفاده از عادات خاصی انجام می‌شود.

دکتر فارل توضیح می‌دهد: «برای برخی از افراد مبتلا به وسواس آلودگی، ترس واقعی از ابتلا به یک بیماری تهدید کننده زندگی وجود دارد. اما اغلب، این در مورد ناتوانی درک شده برای تحمل آنچه که احساس می‌کند آلوده است، می‌باشد.»

وسواس مذهبی

نیاز به تمیز کردن اجباری می‌تواند در وسواس مذهبی نیز ظاهر شود، به خصوص اگر شما مذهبی را دنبال کنید که از عادات مذهبی تمیز کردن استفاده می‌کند. به عنوان مثال، در اسلام یک عادت شستشو به نام وضوی قبل از دعا انجام می‌شود. یک مسلمان مبتلا به اختلال وسواس ممکن است افکار مزاحمی در مورد اجرای کامل این روال داشته باشد. اگر وضو قطع شود، او ممکن است نگران باشد که خیلی کثیف است و دعایش حساب نمی‌شود. این نوع تفکر می‌تواند آن‌ها را به انجام مجدد وضو بارها و بارها سوق دهد تا زمانی که احساس کنند این کار به درستی انجام شده است، چنین روندی می‌تواند مقدار قابل توجهی وقت بگیرد.

وسواس کمال‌ گرایی

وسواس کمال‌ گرایی با افکار مزاحم مداوم و رفتارهای اجباری در اطراف سازماندهی، کمال و ایجاد احساس «درست» مشخص می‌شود. این افکار می‌توانند بر عادات تمیز کردن و سازماندهی تأثیر بگذارند.

همانطور که دیوید بکام، ستاره فوتبال بریتانیایی درباره‌ی اختلال وسواس فکری عملی گفت، ترس از اختلال می‌تواند گرفتار کننده باشد. بکام در مستندات نتفلیکس خود اعتراف کرد که «وقتی همه در رختخواب هستند، من به اطراف می‌روم و شمع‌ها را تمیز می‌کنم… من مطمئن می‌شوم که همه جا مرتب است زیرا از این متنفرم که صبح پایین بیایم و ببینم که فنجان‌ها، بشقاب‌ها و کاسه‌ها هستند. این حالت خسته کننده است.»

علائم اختلال وسواس فکری عملی مرتبط با تمیز کردن چیست؟

همانطور که قبلاً ذکر شد، تمام اشکال OCD شامل دو علامت کلیدی است: وسواس‌ها و اجبارها. اما چگونه این جزئیات آشکار برای همه متفاوت است.

وسواس‌های رایج مربوط به تمیز کردن عبارتند از:

• اگر میکروب‌هایی در تمام تختم وجود داشته باشد که باعث شود احساس کثیف بودن کنم باید چه کار کنم؟
• من فقط با بازوی عرق زده‌ی کسی برخوردکردم. اگر به يک نوع بيماري مبتلا بشم باید چه کار کنم؟
• خواهرم خيلي شلخته است ودارد کل خانه را آلوده می‌کند.
• من به یک مهمانی رفتم و شخصیسرفهمی‌کرد. اگرپنج بار همه لباس‌هایم را نشورم و دوش نگیرم، آیا کل خانواده‌ام بیمار می‌شوند و می‌میرند؟
• فضای نماز من با هرج و مرج پوشیده شده است، بنابراین نماز من حساب نمی‌شود.
• اگر کرونا درمیز آشپزخانه من زندگی می‌کند باید چه کار کنم؟
• اگر توالت را تمیز کنم، آیا میکروب‌های مدفوع پوستم را آلوده می‌کنند؟
• بالش‌هاي روي کاناپه من نامرتب هستند اگرمن فوراً آن‌ها را درست نکنم، اتفاق بدي می‌افتد.
• لباس کودک باید به روشی خاص تا شود؛ در غیراین صورت کودکم خوب نخواهد بود.

اجبارهای رایج مربوط به تمیز کردن عبارتند از:

• تمیزکردن اشیاء یا فضاها به صورت تشریفاتی. برای مثال، با یک ترتیب خاص یا با یک تکرار خاص.
• به طور مداوم پاک کردن و تمیز کردن سطوح.ضدعفونی کردن، حتی وقتیکه هیچ نشانه‌ای از آلودگی وجودنداشته باشد.
• انجام تحقیقات بیش از حد به صورت آنلاین. سؤالات مربوط به ترس‌های خود را در گوگل جستجو کنید، مثلاً در مورد یک بیماری خاص که می‌ترسید به خانه شما انتقال کند، یا اینکه کدام محصولات ضدعفونی‌کننده بهترین هستند.
• بررسی ذهنی، مثل یادآوری اینکه چند بار حمام را « کاملاً تمیز» کرده‌اید، و فکر کردن در مورد اینکه آیا به اندازه کافی اسپری برای تمیز کردن هوا به درستی استفاده کرده‌اید.
• دور انداختن وسایل «آلوده». نیازبه دور انداختن هر گونه وسایل «کثیفی» که نمی‌تواند «به اندازه کافی تمیز شود».
• تمیز کردن بیش از حد.مرتب کردن، تمیز کردن یا چیدن تکراری اشیاءتا زمانی که نتیجه نهایی «درست به نظر برسد».
• ضربه زدن یا لمس کردن.برای مثال، سه بار قبل از ورود به اتاق به در ضربه بزنید.
• مرتب کردن چیزها در یک الگو یا جهت خاص. این می‌تواند برای همه چیز از کارد و چنگال در کشوهای شما گرفته تا اشیاء در خانه شخص دیگری اعمال شود.

اجبارها ممکن است تسکین موقت را فراهم کنند، اما در دراز مدت، آن‌ها در واقع OCD را تداوم می‌دهند و منجر به افکار وسواسی‌تر می‌شوند. چرا؟ زیرا آن‌ها این ایده را تقویت می‌کنند که ترس از تمیز کردن شما، تهدیدهای واقعی است که باید همین حالا آن‌ها را حل کنید یا از خود در برابر آن محافظت کنید.

تأثیرات وسواس شست و شو بر زندگی

وسواس شستشو، اگرچه ممکن است در ابتدا به عنوان یک عادت ساده به نظر برسد، اما می‌تواند تأثیرات بسیار عمیق و گسترده‌ای بر زندگی فرد داشته باشد. این اختلال نه تنها بر بهداشت فردی، بلکه بر روابط اجتماعی، سلامت روان و حتی سلامت جسمی نیز تأثیرگذار است.

تأثیر بر روابط اجتماعی و خانوادگی

• جدایی و انزوا: افرادی که به وسواس شستشو مبتلا هستند، اغلب از تعاملات اجتماعی اجتناب می‌کنند. ترس از آلودگی و نیاز به انجام رفتارهای تکراری، باعث می‌شود آن‌ها در برقراری ارتباط با دیگران احساس راحتی نکنند.
• اختلال در روابط خانوادگی: رفتارهای اجباری و تکراری، می‌تواند به روابط خانوادگی آسیب برساند. اعضای خانواده ممکن است از این رفتارها خسته شده و احساس کنند که مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند.
• کاهش کیفیت زندگی: وسواس شستشو می‌تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی فرد شود. زمانی که فرد مجبور است بخش قابل توجهی از وقت خود را صرف شستشو و تمیز کردن کند، فرصت کمتری برای انجام فعالیت‌های لذت‌بخش و گذراندن وقت با عزیزان خواهد داشت.

مشکلات جسمی ناشی از شستشوی بیش از حد

·       آسیب به پوست: شستشوی مکرر با آب و صابون می‌تواند باعث خشکی، ترک خوردگی و التهاب پوست شود. در موارد شدید، ممکن است عفونت‌های پوستی نیز ایجاد شود.

·       مشکلات ناخن: جویدن ناخن‌ها یا کندن پوست اطراف ناخن‌ها، از عوارض شایع وسواس شستشو است که می‌تواند منجر به عفونت و درد شود.

·       خستگی مزمن: صرف زمان زیاد برای شستشو و تمیز کردن می‌تواند باعث خستگی مزمن و کاهش انرژی شود.

تأثیرات منفی بر سلامت روان

·       اضطراب و افسردگی: وسواس شستشو اغلب با اضطراب و افسردگی همراه است. نگرانی مداوم در مورد آلودگی و عدم توانایی در کنترل رفتارهای اجباری، می‌تواند منجر به احساس ناامیدی و یأس شود.

·       کاهش عزت نفس: افراد مبتلا به وسواس شستشو اغلب احساس می‌کنند که قادر به کنترل زندگی خود نیستند و این امر می‌تواند منجر به کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس شود.

·       احساس شرم و گناه: بسیاری از افراد مبتلا به وسواس شستشو، احساس شرم و گناه می‌کنند و معتقدند که رفتارهای آن‌ها غیرعادی است.

وسواس‌های شما در تمیز کردن چگونه می‌تواند بر دیگران تأثیر بگذارد؟

مقابله با ناراحتی‌های شخصی ناشی از اختلال وسواس فکری عملی به اندازه کافی دشوار است، اما گاهی وسواس‌ها و اجبارهای شما بر عزیزانتان تأثیر می‌گذارد و در روابط شما دخالت می‌کند. کارشناسان می‌گویند این قطعاً در مورد وسواس شستشو صدق می‌کند.

درمانگر ابراهیم می گوید: «اگر با کسی زندگی کنید، این می‌تواند برایشان آزاردهنده باشد که شما آنقدر تمیز می‌کنید. گاهی اوقات به این دلیل که چیزی را تمیز کرده‌اید، اکنون آن را یک منطقه حفاظت شده می‌دانید که نمی‌خواهید لمس یا خراب شود.»

به عنوان مثال، ابراهیم با بیمارانی کار کرده است که هرگز نمی‌خواستند همسرشان پس از تمیز کردن آشپزخانه به آنجا بروند. ابراهیم می‌گوید:‌ «همه باید بالأخره به آشپزخانه بروند. بنابراین، این مسئله می‌تواند منجر به بحث و کینه شود.»

خوشبختانه، درمان مناسب نه تنها به شما آزادی از این اختلال را می‌دهد بلکه به محافظت از سلامت روابطتان که تحت تأثیر OCD قرار می‌گیرند نیز کمک می‌کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

علائمی که نشان‌دهنده نیاز به کمک حرفه‌ای هستند:

اگرچه برخی علائم ممکن است خفیف باشند، اما با گذشت زمان شدیدتر می‌شوند. در صورتی که علائم زیر را در خود مشاهده کردید، بهتر است به یک روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید:

• افکار وسواسی مداوم: افکاری که به طور مداوم در مورد آلودگی، میکروب‌ها یا ترتیب چیزها در ذهن شما تکرار می‌شوند.
• رفتارهای اجباری تکراری: احساس نیاز شدید به انجام برخی رفتارها مانند شستن دست‌ها، تمیز کردن سطوح یا مرتب کردن اشیاء، به طوری که این رفتارها زندگی روزمره شما را مختل کند.
• اضطراب شدید: احساس اضطراب و نگرانی مداوم در مورد آلودگی یا عواقب انجام ندادن رفتارهای اجباری.
• اختلال در فعالیت‌های روزمره: دشواری در انجام کارهای روزمره مانند رفتن به مدرسه یا محل کار به دلیل وسواس شستشو.
• مشکلات در روابط: مشکلات در روابط با دوستان و خانواده به دلیل رفتارهای وسواسی.
• احساس خستگی و فرسودگی: احساس خستگی مداوم به دلیل صرف وقت زیاد برای انجام رفتارهای اجباری.
• کاهش کیفیت زندگی: احساس نارضایتی از زندگی به دلیل محدودیت‌هایی که وسواس شستشو ایجاد می‌کند.

نقش روان‌پزشکان و مشاوران در درمان وسواس شست و شو:

روان‌پزشکان و مشاوران نقش بسیار مهمی در درمان وسواس شستشو دارند. آن‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا:

• علائم خود را بهتر بشناسید: روان‌پزشکان و مشاوران با ارزیابی علائم شما، تشخیص دقیق وسواس شستشو را انجام می‌دهند.
• علل اصلی اختلال را شناسایی کنید: آن‌ها به شما کمک می‌کنند تا عوامل روانی، اجتماعی و زیستی که در ایجاد وسواس شستشو نقش دارند را شناسایی کنید.
• روش‌های درمانی مناسب را انتخاب کنید: روان‌پزشکان و مشاوران بر اساس شدت علائم و شرایط فردی شما، بهترین روش‌های درمانی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT)، دارو درمانی یا ترکیبی از هر دو را تجویز می‌کنند.
• مهارت‌های مقابله‌ای را بیاموزید: آن‌ها به شما تکنیک‌هایی برای مدیریت اضطراب، تغییر افکار وسواسی و کاهش رفتارهای اجباری آموزش می‌دهند.
• حمایت عاطفی دریافت کنید: روان‌پزشکان و مشاوران محیطی امن و حمایتی را برای شما فراهم می‌کنند تا بتوانید احساسات خود را به اشتراک بگذارید و حمایت لازم را دریافت کنید.

چگونه می‌توانید برای وسواس شستشو کمک بگیرید؟

لازم به تکرار است که «همه کسانی که تمایل به تمیز کردن مداوم دارند مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی نیستند یا به درمان نیاز ندارند. اگر این عادت بر شما تأثیر نمی‌گذارد یا باعث ناراحتی‌تان نمی‌شود، احتمالاً دلیل آن اختلال وسواس فکری عملی نیست.

اما وقتی که اختلال وسواس فکری عملی نقش دارد، اینکه به خودتان بگویید «باید فقط متوقف شوید» و دیگر در مورد تمیز کردن و مرتب کردن خود آنقدر وسواسی برخورد نکنید، بی‌فایده است. چرا که OCD یک بیماری مزمن است که نیاز به درمان خاص دارد.

اکثر بیماران مبتلا به OCD، با استفاده از تکنیک درمانی مواجهه‌سازی و جلوگیری از پاسخ (ERP) تسکین می‌یابند. با کمک یک درمانگر معتبر، شما به آرامی و با خیال راحت در معرض محرک‌های خود قرار خواهید گرفت، و راهکارهایی برای مقاومت در برابر اجبارها ایجاد خواهید کرد.

همانطور که دکتر فارل توضیح می‌دهد، اجبارها «منطقه امن» شما را با گذشت زمان کوچکتر و کوچکتر می‌کند و به زودی، شما زندگی خود را با قوانین سختگیرانه OCD پیش می‌برید. اما با تکنیک درمانی مواجهه‌سازی و جلوگیری از پاسخ، شما می‌توانید خودتان را توانمند کنید تا زندگی را داشته باشید که توسط این اختلال تحت کنترل قرار نمی‌گیرد.

درمانگر ابراهیم، در مدیریت وسواس شستشو با داشتن اعضای تحت درمان NOCD، به آرامی رفتارهای تمیز کردن خاص را کاهش داده است. او می‌گوید که این مواجهه‌سازی‌ها به تدریج شروع می‌شود. «ما ابتدا با تمیز نکردن با این مواد شیمیایی قوی شروع می‌کنیم و در عوض فقط اشیاء را با آب پاک می‌کنیم زیرا با این کار آن‌ها کمتر تمیز به نظر می‌رسند، اما همچنین به نوعی شما هنوز آن را پاک می‌کنید.» هنگامی که اعضای تحت درمان قادر به تحمل این ناراحتی اولیه هستند، ابراهیم مواجهه‌سازی‌های جدید را معرفی می‌کند که کمی دشوارتر هستند، مانند تأخیر در تمیز کردن غیرضروری تا زمانی که ممکن است.

ابراهیم می‌گوید که در این بخش از اعضا پرسیده می‌شود: «آیا می‌توانید تمیز کردن را برای یک ساعت به تعویق بیندازید؟ امکان دارد که يک روز تميز کردن را به تأخير بیندازید؟ یا یک هفته؟»

در حالی که در ابتدا همیشه آسان نیست، این روش درمانی  واقعاً تأثیر قابل توجهی دارد. همانطور که در مقاومت در برابر اجبارها بهتر می‌شوید، متوجه خواهید شد که تحمل عدم اطمینان و ناراحتی امکان پذیر است. یاد می‌گیرید که افکار مزاحم، تهدیداتی برای جدی گرفتن نیستند. در نهایت می‌توانید زندگی خود را به روشی که می‌خواهید زندگی کنید.

درمانگر ابراهیم اضافه می‌کند: «من اغلب به مردم می‌گویم، اگر شما شش ساعت در روز را صرف تمیز کردن نمی‌کردید، من برایم سؤال شده است که با آن ساعت‌های آزاد چه کاری انجام می‌دادید و این حرف واقعاً به آن‌ها انگیزه می‌دهد.»

شما می‌توانید نتایجی که زندگیتان را کاملاً تغییر می‌دهند را طی ۹ تا ۱۲ جلسه به دست آورید.

راه درمان وسواس شست و شو

مهمترین و موثرترین درمان وسواس شستشو مواجهه‌سازی و جلوگیری از پاسخ است که شرح آن با جزییات در مقاله درمان وسواس فکری و عملی آمده است. افرادی که وسواس شستشو دارند باور دارند که احتمال زیادی دارد از فعالیت‌های روزانه دچار آلودگی و بیماری بشوند. همچنین احتمال وقوع خطر را بیش از اندازه واقعی آن در نظر می‌گیرند. آنها همچنین باور دارند هزینه این اتفاق خیلی بالا است.

به‌عبارت دیگر فاجعه‌سازی می‌کنند (در صورتی که بیمار شوم خیلی شدید خواهد بود). بنابراین قدم دیگری که در درمان وسواس شستشو باید برداشت، اصلاح خطاهای شناختی است که در مقاله درمان خطاهای شناختی با ذکر جزییات توضیح داده شده است. بنابراین با دو روش اصلاح خطاهای شناختی و مواجهه‌سازی می‌توانید بر وسواس شست و شو غلبه کنید. توجه داشته باشید که وسواس شست و شو یکی از راحت‌ترین وسواس‌ها برای درمان در قیاس با سایر وسواس‌ها می‌باشد.

کتاب درمان وسواس شستشو

در صورتی که به وسواس شستشو مبتلا هستید کتاب خودیاری درمان وسواس به شما کمک می کند تا بر مشکل خود غلبه کنید. کتاب تمرین وسواس شستشو با ارایه تمرینات به شما کمک می کند تا با کمک خود بتوانید مشکل وسواس شستشو را ابتدا در خویش یطور دقیق شناخته و بر اساس آن تمریناتی را طرح و اجرا کنید.

شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص درمان وسواس، کتاب «خودیاری برای درمان وسواس فکری- عملی به زبان ساده» نوشته‌ی دکتر کامیار سنایی را از فروشگاه سایت به‌صورت اینترنتی خریداری نمایید.

در ادامه به شرح بیشتری از راههای درمان وسواس شست و شو می پردازیم:

روش‌های درمان وسواس شست و شو

درمان شناختی-رفتاری (CBT)

این روش درمانی، یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان وسواس شستشو است. در CBT، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا افکار وسواسی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را به چالش بکشد. همچنین، فرد یاد می‌گیرد که چگونه رفتارهای اجباری خود را کنترل کند و به جای آن‌ها، از تکنیک‌های مقابله با اضطراب استفاده کند. برخی از تکنیک‌های اصلی CBT عبارتند از:

• مواجهه با ترس: فرد به تدریج با موقعیت‌هایی که باعث ایجاد اضطراب می‌شوند، مواجه می‌شود.
• پیشگیری از پاسخ: فرد از انجام رفتارهای اجباری مانند شستشو خودداری می‌کند تا متوجه شود که هیچ اتفاق بدی رخ نمی‌دهد.
• آموزش مهارت‌های مقابله با اضطراب: فرد تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، آرام‌سازی عضلانی و مدیتیشن را یاد می‌گیرد تا بتواند اضطراب خود را مدیریت کند.

درمان دارویی

در برخی موارد، ممکن است درمان دارویی به همراه CBT برای کاهش علائم وسواس شستشو تجویز شود. داروهای ضدافسردگی، به ویژه داروهایی که بر سطح سروتونین در مغز اثر می‌گذارند، می‌توانند در کاهش شدت علائم وسواسی مؤثر باشند.

تمرین‌های آرام‌سازی

تمرین‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق می‌توانند به کاهش اضطراب و تنش کمک کنند و به فرد کمک کنند تا بهتر با افکار وسواسی خود مقابله کند.

مراحل تدریجی برای کاهش رفتارهای شستشو

در این روش، فرد به تدریج زمان و دفعات شستشو را کاهش می‌دهد. این کار تحت نظر درمانگر و با استفاده از یک برنامه مشخص انجام می‌شود. هدف از این روش، کمک به فرد برای شکستن چرخه وسواس و اجبار است.

نکته مهم: درمان وسواس شستشو نیاز به صبر و پشتکار دارد. فرد باید به طور منظم در جلسات درمانی شرکت کند و تمرین‌های خانگی را به طور کامل انجام دهد تا به نتایج مطلوب دست یابد.

علاوه بر روش‌های درمانی ذکر شده، برخی درمان‌های مکمل نیز ممکن است به بهبود علائم کمک کنند، مانند:

• نور درمانی: این روش درمانی برای افرادی که به نور حساس هستند، مفید است.
• تمرین‌های فیزیکی: ورزش منظم می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود خلق و خو کمک کند.

راه‌های پیشگیری از توسعه وسواس شستشو

اگرچه نمی‌توان به طور قطعی از بروز وسواس شستشو پیشگیری کرد، اما با اتخاذ برخی اقدامات می‌توان خطر ابتلا به این اختلال را کاهش داد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین راهکارها برای پیشگیری از توسعه وسواس شستشو می‌پردازیم:

آموزش مهارت‌های مقابله با استرس و اضطراب

·       مدیریت استرس: یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و ورزش منظم می‌تواند به کاهش سطح اضطراب و بهبود سلامت روان کمک کند.

·       حل مسئله: آموزش مهارت‌های حل مسئله به افراد کمک می‌کند تا بتوانند با مشکلات و چالش‌های زندگی به صورت مؤثرتر مقابله کنند و از بروز استرس‌های مزمن جلوگیری کنند.

·       تغییر سبک زندگی: داشتن یک سبک زندگی سالم با تغذیه مناسب، خواب کافی و فعالیت بدنی منظم می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود سلامت روان کمک کند.

تمرکز بر خودآگاهی و شناخت علائم اولیه برای جلوگیری از تشدید رفتارها

·       خودآگاهی: آگاهی از افکار، احساسات و رفتارهای خود، به افراد کمک می‌کند تا علائم اولیه وسواس شستشو را شناسایی کنند و قبل از اینکه به یک مشکل جدی تبدیل شود، به دنبال کمک حرفه‌ای بروند.

·       شناخت علائم: آشنایی با علائم اولیه وسواس شستشو مانند افکار وسواسی، رفتارهای اجباری و اضطراب، به افراد کمک می‌کند تا اهمیت مراجعه به متخصص را درک کنند.

·       جستجوی کمک به موقع: اگر متوجه شدید که افکار و رفتارهای شما به تدریج در حال تغییر هستند و بر زندگی روزمره شما تأثیر می‌گذارند، بدون تأخیر به یک روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید.

سایر راهکارهای پیشگیری

·       تقویت عزت نفس: داشتن عزت نفس بالا به افراد کمک می‌کند تا با مشکلات زندگی بهتر کنار بیایند و از بروز افکار منفی و وسواسی جلوگیری کنند.

·       ایجاد روابط اجتماعی قوی: داشتن روابط اجتماعی قوی و حمایتگر می‌تواند به کاهش احساس انزوا و اضطراب کمک کند.

·       پرهیز از خودسرزنشگری: خودسرزنشگری و احساس گناه می‌تواند باعث تشدید علائم وسواس شود. بنابراین، سعی کنید خود را بپذیرید و به خود مهربان باشید.

نتیجه‌گیری

چرا تشخیص زودهنگام مهم است؟

• پیشگیری از تشدید علائم: هرچه زودتر وسواس شستشو تشخیص داده شود، احتمال اینکه به یک مشکل جدی‌تر تبدیل شود کمتر است.
• کاهش تأثیرات منفی بر زندگی: تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات روابط اجتماعی جلوگیری کند.
• افزایش شانس بهبودی: شروع درمان در مراحل اولیه بیماری، شانس بهبودی کامل را افزایش می‌دهد.

چرا درمان مهم است؟

• کاهش علائم: درمان به کاهش شدت علائم وسواسی و اجباری کمک می‌کند.
• بهبود کیفیت زندگی: با کاهش علائم، فرد می‌تواند فعالیت‌های روزمره خود را به طور عادی انجام دهد و روابط اجتماعی بهتری برقرار کند.
• افزایش اعتماد به نفس: درمان به فرد کمک می‌کند تا بر ترس‌های خود غلبه کند و اعتماد به نفس خود را بازیابد.
• پیشگیری از عود بیماری: با درمان مناسب، احتمال عود بیماری کاهش می‌یابد.

در کل، وسواس شستشو یک بیماری قابل درمان است و با مراجعه به موقع به متخصص و پیروی از برنامه درمانی، می‌توان به زندگی عادی و رضایت‌بخشی بازگشت.

اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم وسواس شستشو را دارید، به تأخیر نیاندازید و به یک روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید.

نکات مهم:

• وسواس شستشو یک بیماری نیست که نشانه ضعف شخصیت باشد.
• درمان وسواس شستشو زمان‌بر است و نیاز به صبر و پشتکار دارد.
• با حمایت خانواده و دوستان، روند درمان بسیار آسان‌تر می‌شود.
• هرگز از دنبال کردن درمان دست نکشید.
• با درمان مناسب، شما می‌توانید بر وسواس شستشو غلبه کنید و به یک زندگی سالم و شاد دست پیدا کنید.

 

منبع:

https://www.anxiety.org/