درک احساس گناه مشاهده گر

شناخت احساس گناه مشاهده گر

نوع خاصی از احساس گناه به نام احساس گناه مشاهده گر (Survivor’s guilt) وجود دارد. احساس گناه مشاهده گر نوعی از احساس مقصر دانستن خود است که گاهی پس از یک حادثه‌ی دردناک اتفاق می‌افتد. افراد ممکن است در صورت زنده ماندن یا در امان ماندن از برخی حوادثی که موجب مرگ یا آسیب جدی دیگران شده است، احساس گناه کنند. این احساس می‌تواند در شرایطی که زندگی انسان را تهدید می‌کنند همچون حوادث رانندگی، جنگ‌ها، بلایای طبیعی و بیماری‌ها بروز کند.

احساس گناه مشاهده گر چیست؟

پس از بروز یک واقعه‌ی آسیب‌زا یا تهدیدکننده در زندگی، برخی افراد خود را خوش‌شانس می‌دانند! در حالی که عده‌ای دیگر با نوعی احساس گناه مواجه می‌شوند! بازماندگان ممکن است متعجب شوند که چرا در طول این رویداد زنده مانده‌اند یا چرا کمتر از دیگران درد و رنج متحمل شده‌اند.

به عنوان مثال، بازماندگان سقوط هواپیما یا حوادث رانندگی ممکن است به این خاطر که از این رویدادها جان سالم به دربرده‌اند اما دیگران جان خود را از دست داده‌اند، احساس گناه کنند.

مفهوم احساس گناه مشاهده گر در طول دهه ۱۹۶۰ میلادی برجسته شد، زیرا برخی از روانشناسان مجموعه مشابهی از علائم را که بازماندگان هولوکاست تجربه کرده بودند، توصیف کردند که از آن زمان تاکنون در طیف وسیعی از موقعیت‌ها مشاهده شده است.

علل شایع

– زنده ماندن از تصادف

– زنده ماندن از یک فاجعه طبیعی

– زنده ماندن یا در امان ماندن از جنگ

سایر علل احتمالی

– بهبودی از یک بیماری قطعاً کشنده

– پیوند عضو موفقیت‌آمیز

– جان سالم به در بردن از تیراندازی‌های دسته جمعی

– حضور نداشتن در هنگام فوت یک عزیز

مواقعی وجود دارد که احساس گناه می‌تواند دلیل موجهی داشته باشد (مانند وقوع حادثه‌ای که منجر به مرگ یا جراحت در شخص دیگری شده است)، اما در بسیاری از این مثال‌ها کاری وجود ندارد یا کارهای کمی وجود دارد که شخص بتواند برای جلوگیری از نتیجه یا تغییر نتیجه انجام دهد.

در مقاله‌ای که در مورد پیشرفت‌های علوم پرستاری منتشر شده است، نویسندگان هوتسون، هال و پک خاطرنشان کردند که گرچه احساس گناه مشاهده گر در روانشناسی و ادبیات پزشکی ظاهر شده است، اما این پدیده هنوز ناشناخته باقی مانده است و به ندرت شرح داده می‌شود.

احساس گناه مشاهده گر می‌تواند تاثیر جدی بر زندگی و عملکرد فرد بگذارد و نویسندگان فوق پیشنهاد می‌کنند که تحقیقات بیشتری برای کشف روش‌های مؤثر به منظور کمک به افرادی که با احساس گناه مواجه هستند، موردنیاز است.

آیا احساس گناه مشاهده‌گر در یک فرد، نوعی اختلال محسوب می‌شود؟

در نسخه فعلی ابزار تشخیصی DSM5 احساس گناه مشاهده گر، علامت اختلال استرس پس از سانحه PTSD است، این ممکن است به عنوان یکی از علائم شناختی و خلقی مربوط به PTSD مشاهده شود، که شامل تحریف احساس گناه و داشتن افکار منفی درباره‌ی خود است.

توجه به این نکته ضرورت دارد که افراد بدون داشتن سابقه‌ی PTSD نیز می‌توانند احساس گناه مشاهده گر را تجربه کنند. آنها همچنین می‌توانند بدون احساس گناه مشاهده گر، PTSD داشته باشند.

نمونه‌ها

در حالی که در ابتدا احساس گناه مشاهده گر برای توصیف احساساتی که بازماندگان هولوکاست تجربه کرده بودند مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما از آن زمان تاکنون برای تعدادی از افراد و موقعیت‌ها نیز به کار رفته است.

افرادی که با بیماری جهانی ایدز زندگی کرده‌اند، احساس گناه را در مورد بقای خود توصیف کرده‌اند، در حالی که دیگران از جمله دوستان یا خانواده، درگذشتند.

بازماندگان بیماری‌های دیگر نیز ممکن است از اینکه آنها بهبود پیدا کرده‌اند اما سایر دوستان و آشنایانشان از دست رفته‌اند، احساس گناه کنند.

پس از جاری شدن سیل یا طوفان، ممکن است بعضی افراد احساس گناه کنند و از خود بپرسند چرا خانه‌های آنها سالم مانده در حالیکه خانه‌ی همسایه‌ی مجاورشان ویران شده است.

احساس گناه مشاهده گر لزوماً به موقعیت‌های مرتبط با مرگ و زندگی مربوط نمی‌شود. برای مثال، برخی کارگران ممکن است وقتی همکارانشان از شرکت اخراج شدند، احساس گناه کنند. این امر به ویژه در هنگام اخراج‌های دسته جمعی قابل بیان است که تعداد زیادی از کارگران شغل خود را از دست می‌دهند در حالی که تعداد محدودی جایگاه خود را حفظ می‌کنند. کسانی که باقیمانده‌اند ممکن است فکر کنند آنها تنها از روی شانس نجات پیدا کرده‌اند تا اینکه به دلیل شایستگی، مهارت و یا تلاش خود.

نشانه‌ها

میزان و شدت احساس گناه مشاهده گر می‌تواند متفاوت باشد. ممکن است برخی از مردم احساس غم و اندوه داشته باشند، در حالی که برخی دیگر در احساس پشیمانی که تمام فکر و ذهنشان را درگیر می‌کند غرق می‌شوند. علائم احساس گناه مشاهده گر می‌تواند شامل :

روانشناسی

• احساس گناه
• کابوس شبانه
• توقف زمان
• زود رنجی
• احساس ناتوانی
• کمبود انگیزه
• اضطراب
• افکار خودکشی

جسمانی

– احساس کرختی

– مشکل خوابیدن

– معده  درد

– تپش قلب

بعد از یک آسیب، افراد ممکن است احساس پشیمانی را هم تجربه کنند. آنها ممکن است در مورد اتفاقاتی که رخ داد دچار نشخوار فکری شوند و در مورد کارهایی که می توانستند انجام دهند یا باید انجام می دادند که نتیجه را تغییر می داد فکر می کنند. این تغییر دوباره رویدادها می تواند احساس گناه را بیشتر کند، به ویژه اگر مردم احساس کنند که اعمالشان ( یا بدون واکنش بودنشان) ممکن است عواقب را بدتر کرده باشد.

در بسیاری از موارد، این نشخوار فکری تحت تأثیر آنچه که به عنوان سوگیری ادراک شناخته می شود قرار می گیرد. افراد به عقب نگاه می کنند و توانایی خود را برای درک نتیجه یک رویداد بیش از حد ارزیابی می کنند. از آنجا که آنها احساس می کنند باید آنچه را که اتفاق افتاد پیش بینی می کردند، ممکن است مردم نیز متقاعد شوند که آنها می توانستند نتیجه را تغییر دهند.

دلایل

اگرچه همه احساس گناه مشاهده گر را تجربه نمی کنند، پس از تجربه نوعی از تروما، این تجربه غیر معمول نیست و اگرچه کاملاً رایج است، اما بدان معنا نیست که جدی نیست یا نیازی به مداخله یا معالجه ندارد.

کانون کنترل شخص ممکن است در تعیین اینکه آیا او احساس گناه مشاهده گر را تجربه می کند نقش داشته باشد. برخی افراد به لحاظ درونی احتمال بیشتری دارد که احساس تقصیر را تجربه کنند. آنها تمایل دارند که هنگام توضیح رویدادها علت را به جای نیروهای بیرونی به ویژگیهای فردی نسبت دهند.

در حقیقت در بسیاری از مواقع این کار می تواند برای عزت‌نفس مفید باشد. مردم با باور داشتن به نتایج خوب، می توانند نسبت به خود و توانایی های خود احساس بهتری داشته باشند. اما این که مردم خود را برای وقایع خارج از کنترل سرزنش کنند می تواند آسیب داشته باشد.

برخی از عوامل دیگر که احتمال دارد احساس گناه مشاهده گر را افزایش دهد :

آسیب‌های گذشته

برخی تحقیقات نشان‌داده‌اند تجربه تروما در دوران کودکی می‌تواند احتمال احساسات منفی را در سایر وقایع تهدیدکننده زندگی افزایش دهد.

سابقه افسردگی

افرادی که در گذشته به افسردگی مبتلا شده اند یا آن را تجربه کرده اند احتمال بیشتری دارد که به دنبال تروما، احساس گناه و اضطراب را تجربه کنند.

عزت‌نفس پائین

افراد دارای عزت‌نفس پایین ممکن است ارزش کمتری برای رفاه خودشان قائل باشند. وقتی با تجربه نجات پیدا کردن در جایی که دیگران از بین رفتند روبرو می‌شوند، احتمال بیشتری دارد که این سؤال را بپرسند که آیا آنها شایسته این خوش‌شانسی بودند؟ این می‌تواند به احساس عدم کفایت و حتی احساس گناه منجر شود.

فقدان حمایت

افرادی‌که شبکه‌ای مستحکم از حمایت اجتماعی ندارند احتمال بیشتری دارد که علائم مربوط به احساس گناه مشاهده گر را تجربه‌کنند.

مهارت‌های مقابله‌ای ضعیف

جوانانی که حوادث غم‌انگیز را تجربه می‌کنند، ممکن است اثرات احساس گناه مشاهده گر را نسبت به بزرگسالانی که مهارت مقابله‌ای بهتری دارند، به صورت قوی‌تری احساس کنند، زیرا تجربه و اعتماد به نفس کمتری در توانایی مدیریت خود در حوادث دشوار دارند. سطح انعطاف‌پذیری فرد نقش مهمی در چگونگی کنار آمدن با وقایع و تجربیات منفی دارد.

درمان

در صورتی که چنین علائمی را تجربه می‌کنید، دریافت درمان مناسب از اهمیت برخوردار است. این احساس نه تنها می‌تواند بهزیستی ذهنی و کیفیت زندگی شما را کاهش دهد، بلکه می‌تواند خطرات جدی نیز به همراه داشته باشد، به ویژه اگر سایر علائم PTSD نیز وجود داشته باشد.

محققان دریافته اند که گناه ناشی از تروما ارتباط نزدیکی با افکار خودکشی در جانبازان دارد.

درمان شناختی رفتاری یک رویکرد است که می‌تواند به طور ویژه‌ای موثر باشد. درمانگری با رویکرد CBT با مراجع شروع به کار می‌کند تا افکار منفی خودکاری را که به احساس گناه منجر می‌شود کشف کند. بررسی افکار غیرواقعی و جایگزینی آنها با افکار واقع گرایانه‌تر می‌تواند به کاهش احساس گناه و سرزنش خود کمک کند.

سایر روش‌های روان‌درمانی، گروه‌درمانی، گروه‌های حمایتی و داروها نیز ممکن است در درمان علائم احساس گناه مشاهده گر مفید باشند.

راه‌های مقابله

اگر پس از یک رویداد سخت خودتان را در حال تجربه احساس گناه می‌یابید، کارهایی وجود دارد که می‌توانید برای مدیریت آن احساسات انجام دهید. برخی از راهکارهای خودیاری که ممکن است موثر باشند عبارتند از:

– به یاد داشته باشید که این احساسات طبیعی و شایع است. تجربه احساس گناه به این معنا نیست که شما به دلیل انجام دادن کار اشتباهی گناهکار هستید. غم، ترس، اضطراب، اندوه و بله احساس گناه، پس از یک فاجعه، واکنش‌هایی کاملاً عادی هستند. مشکلی نیست اگر که برای شانس خودتان احساس شادی کنید و در عین حال به خاطر سرنوشت دیگران عزادار باشید.

– بر روی عوامل بیرونی که منجر به یک واقعه شده است، تمرکز کنید. تغییر دادن توجهتان به متغیرهای بیرونی که باعث ایجاد اوضاع شده‌اند می‌تواند به شما کمک کند خودتان را از سرزنش کردن که در احساس گناه نقش دارد رها کنید.

– به خودتان اجازه دهید که اندوهگین باشید. قدردانی از افرادی که از دست رفته‌اند مهم است، به خود اجازه دهید که عزاداری کنید. به خودتان فرصت دهید و کارها را با شیوه خود انجام دهید.

– یک کار مثبت انجام دهید. خواه این کار برای خودتان و خواه برای دیگران باشد، از آن احساساتی که آنها را به سمت ایجاد تغییر در جهان سوق می‌دهد، استفاده کنید. گاهی اوقات انجام دادن کارهای ساده برای شخصی دیگر می‌تواند به کاهش احساس گناه کمک کند.

– بخشش خود را تمرین کنید. حتی اگر اقدامات شما مسئول آسیب رساندن به شخصی دیگر بودند یادگیری اینکه چگونه خودتان را ببخشید می‌تواند به شما در پیشرفت و رسیدن به چشم‌انداز مثبت کمک کند.

– اگر علائم شما شدید است یا احساس گناه شما با تواناییتان در عملکرد طبیعی تداخل دارد، با پزشکتان مشورت کنید.

منبع:

https://www.verywellmind.com/