اوتیسم چیست و درمان آن چگونه است؟

بیماری اوتیسم چیست؟

اوتیسم یا در خودماندگی یکی از انواع اختلالات نافذ رشد است که در زبان انگلیسی به آن Autism spectrum disorder و در مخفف ASD می‌گویند. اختلال اوتیسم باعث عدم رشد کافی و مناسب مغز در قسمت‌های مربوط به تعاملات اجتماعی و ارتباطات می‌شود. در نتیجه فرد مبتلا به اوتیسم دچار ناتوانی در حوزه ارتباط و برقراری روابط با دیگران شده و در مهارت‌های ارتباطی از قبیل کلام و سخن گفتن نیز دچار عقب‌افتادگی می‌شود. اگرچه افراد دارای اوتیسم علائم و نشانه‌های مختلفی را از خود بروز می‌دهند و نمی‌توان ۲ نفر را که دارای اختلال اوتیسم هستند یافت که کاملاً شبیه به هم باشند به‌طوری‌که بسیاری از متخصصین، اوتیسم را مشابه اثر انگشت می‌دانند، اما تمامی افراد مبتلا به اختلال اوتیسم در سه حوزه زیر دارای ناتوانی هستند.

نشانه‌های بیماری اوتیسم عبارتند از:

۱-نقص در رشد اجتماعی
۲- زبان و ارتباط مختل
۳- عدم انعطاف افکار و توانایی تخیل

در نتیجه این سه بخش یا سه نشانه بیماری اوتیسم به عنوان مقیاسی برای تشخیص و طبقه‌بندی اختلال اوتیسم از جانب متخصصین استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که تمامی سه نشانه بیماری اوتیسم با یکدیگر همپوشی داشته و افراد مبتلا به اوتیسم، تنوع گسترده‌ای از ناتوانی را در این سه حیطه یا سه نشانه بیماری اوتیسم از خود نشان می‌دهند و تفاوت میان آنها مربوط به وجود شدت ناتوانی در این سه بخش یا سه نشانه بیماری اوتیسم است، ولی در نهایت هیچ یک از مبتلایان به اوتیسم خارج از این سه محدوده نمی‌باشند.

۱- نقص در رشد اجتماعی

اولین نشانه بیماری اوتیسم، نقص در رشد اجتماعی است. فرد دارای اوتیسم در زمینه رشد اجتماعی دارای تاخیر قابل ملاحظه‌ای می‌باشد. به همین دلیل عموماً توانایی برقراری ارتباط به شیوه مرسوم را نداشته. همچنین در فرایند رفتارهای اجتماعی مانند دوست‌یابی یا تشخیص احساسات دیگران از راه حرکات صورت یا زبان بدن، ناتوان است. افراد دارای اوتیسم در روابط بین‌فردی دچار ضعف هستند و به راحتی با دیگران ارتباط برقرار نمی‌کنند.

۲- زبان و ارتباط مختل

دومین نشانه بیماری اوتیسم، مشکل زبان و ارتباط مختل می‌باشد. افراد مبتلا به اوتیسم عموماً دارای تاخیر در رشد زبانی بوده و در تفسیر کلامی ناتوان هستند. اختلال اوتیسم باعث عدم رشد کافی قابلیت زبانی می‌شود. در نتیجه فرد دارای اوتیسم از درک عملکردهای زبانی و معانی نهفته در زبان به صورت کامل ناتوان است. در نتیجه از درک مثل‌ها، شوخی‌ها و دیگر لطایف زبانی عاجز می‌باشد. همچنین ساختار زبانی افراد مبتلا به اوتیسم با دیگران متفاوت بوده و عموماً از دایره لغات کمتر و جملات ساده‌تر و دستور زبان ابتدایی‌تری تشکیل شده است.

۳- عدم انعطاف افکار و توانایی تخیل

سومین نشانه بیماری اوتیسم، عدم انعطاف افکار و توانایی تخیل می‌باشد. افراد دارای اوتیسم در ایجاد هماهنگی بین خود و محیط پیرامونشان ناتوان بوده و در نتیجه با تغییرات محیطی پیرامون خود به‌راحتی هماهنگ نمی‌شوند. به همین دلیل، در مواردی از قبیل افزایش و یا کاهش نور، صدا و دیگر تغییرات محیطی واکنشی نامناسب بروز داده و عموماً توانایی پاسخی مناسب به عوامل پیرامون خود را ندارند. در بسیاری از موارد، واکنش‌های افراد دارای اختلال اوتیسم همراه با تکرار در رفتار و دستپاچگی و نا آرامی می‌باشد. فرد دارای اوتیسم به‌دلیل عدم‌هماهنگی با محیط پیرامونش، در هنگام مواجه شدن با هرگونه تغییری، از خود مقاومت نشان داده. به‌همین دلیل دچار ناآرامی و تنش می‌شود و بعضی مواقع رفتارهای همراه با آسیب به خود یا دیگران نشان می‌دهد.

از طرف دیگر، این مطلب عاملی است برای تمایل به انجام رفتارهای تکراری از قبیل حرکات تکراری دست و پا و دیگر رفتارهای وسواس‌گونه.

دلایل ایجاد اوتیسم

اگرچه نظریه‌های متفاوتی در رابطه با دلایل ایجاد اوتیسم وجود دارد، اما کماکان هیچ علت مشخصی برای اوتیسم به‌صورت حتمی یافت نشده است. بیشتر مطالعات، دلایل ایجاد اوتیسم را در ژنتیک نشان می‌دهند؛ اما اثرات محیطی نیز در ایجاد اختلال اوتیسم بی‌تاثیر نیستند.

تشخیص اختلال اوتیسم

تشخیص اختلال اوتیسم قبل از سه سالگی ممکن می‌باشد. هرچه اوتیسم سریعتر تشخیص داده شود، می‌توان بهتر و موثرتر به فرد کمک کرد. در زیر، علائمی که می‌تواند به تشخیص اختلال اوتیسم کمک کند آورده شده است.

نشانه‌های اختلال اوتیسم در نوزادان و کودکان نوپا

• عدم‌برقراری ارتباط اجتماعی گرم با دیگران مانند لبخندزدن مستقیم به افراد و ابراز علائم شادی و خرسندی تا ۶ ماهگی
• عدم برقراری ارتباط چشمی تا ۶ ماهگی
• ناتوانی در ابراز صداهای مختلف و ایجاد آوا تا ۹ ماهگی
• عدم غان و غون کردن تا ۱۲ ماهگی
• عدم استفاده از زبان بدن از قبیل اشاره کردن، دست تکان دادن (بای بای کردن) تا ۱۲ ماهگی
• عدم نشان دادن واکنش به اسم خود تا ۱۲ ماهگی (هنگامی که نام خود را می‌شنود، بی‌تفاوت است)
• عدم استفاده از کلام تا ۱۶ ماهگی
• بیان نکردن جملات ۲ کلمه‌ای با مفهوم تا ۲۴ ماهگی
• از دست‌دادن قابلیت‌های صداسازی و گفتار به‌مرور زمان (بعضی از صداها و یا کلمات را که بیان می‌کرده، دیگر نمی‌گوید)

نشانه‌های عمومی اختلال اوتیسم

• عدم برقراری تماس چشمی
• تمایل به تنها بودن
• داشتن چالش در فهم احساسات دیگران
• صحبت نکردن و یا تاخیر داشتن در رشد کلامی نسبت به همسالان
• تکرار مداوم کلمات و یا جملات
• بی‌قراری و ناراحتی در هنگام تغییر در محیط و یا تغییر در امور روزمره
• داشتن علائق کاملاً منحصر به فرد
• انجام رفتارهای تکراری
• نشان دادن واکنش‌های غیرمعمول به نور، صدا، رنگ، لمس شدن و بو

روش درمان بیماری اوتیسم

اختلال اوتیسم قابل درمان نیست و فرد مبتلا به اوتیسم همواره با این اختلال همراه است. اما با روش‌های درمانی نوین می‌توان افراد دارای اوتیسم را در قسمت‌هایی که دارای ناتوانی هستند، توانمند ساخت. به این وسیله تفاوت بسیاری در روند زندگی آنها ایجاد کرد. برای ایجاد مداخله و کاهش ناتوانی‌های افراد دارای اوتیسم و افزایش توانمندی‌هایشان، روش‌های متفاوتی وجود دارد که هریک از این روش‌ها روی یک هدف مشخص متمرکز می‌باشد. در بعضی روش‌ها، تمرکز روی افزایش مهارت‌های ارتباطی و بعضی دیگر، هدف بالا بردن توانایی در مهارت‌های زندگی روزمره می‌باشد. در حالی‌که بعضی روش‌ها، افزایش قدرت تخیل را هدف می‌گیرند و برخی دیگر، کاهش رفتارهای مخرب از قبیل آسیب به خود یا پرخاشگری. در بین تمامی روش‌های درمان بیماری اوتیسم کارآمدترین و مرسوم‌ترین آنها به شرح زیر می‌باشند:

۱- مداخله‌های روانی – آموزشی در درمان بیماری اوتیسم

در این روش درمان بیماری اوتیسم ، هدف تغییر رفتارهای فرد دارای اوتیسم است. و از طریق آموزش‌های مدون، رفتارهای نامناسب فرد تعدیل‌شده و فرصت ورود به جامعه و افزایش توانمندی‌های رفتاری به وی داده می‌شود. این شیوه دارای سه بخش اصلی به نام‌های مداخلات رفتاری، مدخلات مبتنی بر مهارت و مداخلات مبتنی بر ارتباط می‌باشد.

مداخلات رفتاری مبتنی بر کاهش رفتارهای نامطلوب ناخواسته و افزایش رفتارهای مطلوب می‌باشد، در حالی که مداخلات مبتنی بر مهارت، بر روی ایجاد و افزایش مهارت‌های ویژه موردنیاز فرد متمرکز می‌شود و درنهایت مداخلات مبتنی بر ارتباط با هدف ایجاد ارتباط، حس دلبستگی و نزدیکی با دیگران کار می‌کند. برنامه‌های درمانی و سیستم‌هایی که در این بخش استفاده می‌شوند عبارتند از: درمان بیماری اوتیسم از روش جامع اولیه رفتاری (Early Intensive Behavioural Interventions)، تیچ (TEACCH)، روش برقراری ارتباط به وسیله تصویر (PECS) و درمان بیماری اوتیسم از طریق فعالیت‌های روزانه (Daily Life Therapy).

۲- مداخلات زیستی – دارویی (Bio-medical interventions) در درمان بیماری اوتیسم

در این روش درمان بیماری اوتیسم ، داروهایی از قبیل آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدافسردگی، داروهای ضدتشنج، داروهای ضدقارچ، آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضدتنش، داروهای ضدسایکوز مانند رسپریدون و یا آنیکیس لویتیک، داروهای تثبیت‌کننده خلق و حالت، آرامبخش‌ها، استروئیدها و داروهای محرک استفاده می‌شود. رژیم‌های غذایی و مکمل‌ها نیز در این دسته جای می‌گیرند.

۳- مداخلات مکمل در درمان بیماری اوتیسم

در این شیوه درمان بیماری اوتیسم از روش‌هایی به‌منظور هدف قرار دادن نشانه‌های مرتبط با اختلال اوتیسم استفاده می‌شود. مثلاً رژیم گلوتین/کیسین و سکرتین، روش دی. آی. آر. (DIR Method)، درمان به شیوه انسجام حسی (SI)، آموزش انسجام شنیداری (Auditory Integration) و مداخلات به شیوه بازی درمانی و هنر درمانی.

۴- شیوه منتخب و ترکیبی (Eclectic approaches) در درمان بیماری اوتیسم

در بسیاری از موارد برای درمان بیماری اوتیسم از چند روش به صورت همزمان استفاده می‌کنند و عموماً با توجه به نیاز فرد، روش‌های مربوطه را انتخاب می‌نمایند. امروزه در کشورهای پیشرفته مانند انگلستان، رویکرد درمانی برای افراد دارای اختلال اوتیسم بیشتر به شکل درمان‌های غیردارویی است.

شیوه‌های درمان بیماری اوتیسم

تحلیل رفتار کاربردی یا Applied Behavior Analysis یا (ABA)

تحلیل رفتار کاربردی یکی از معروفترین و مهمترین شیوه‌های درمان بیماری اوتیسم می‌باشد. در این روش که برگرفته از علم رفتارگرایی و تحلیل رفتار می‌باشد، سعی می‌شود تا رفتارهای نامناسب با رفتارهای مناسب جایگزین شده و ارتباط فرد دارای اوتیسم با محیط پیرامون و دیگران بهبودی یابد. این سیستم، از تحلیل کاربردی رفتارِ اشاره، تکنیک‌های زنجیره‌سازی، شکل‌دهی رفتار و موارد مشابه استفاده می‌کند. شایان ذکر است که این شیوه، یک دوره‌ی کوتاه‌مدت نیست و فرد دارای اوتیسم نیازمند شرکت در دوره‌های طولانی و متداول و متداوم است. بسیاری از خانواده‌ها تصور می‌کنند با یک دوره‌ی کوتاه‌مدت می‌توانند بهبودی کامل را به دست بیاورند. در حالیکه تحلیل رفتار کاربردی یک روش درمان برای حصول بهبودی نمی‌باشد. زیرا اولاً اوتیسم دارای بهبودی کامل نیست و ثانیاً این روش، یک روش آموزشی است که در طی زمان، رفتارهای فرد و ارتباط فرد را بهتر می‌کند.

اگر می‌خواهید از این روش برای کمک به فرد اوتیسم استفاده کنید، باید به چند نکته توجه کنید. اول آنکه متخصصی که با این روش کار می‌کند، حتماً باید دوره‌های کامل علم تحلیل رفتار را گذرانده باشد. به‌یاد داشته باشید که با یک دوره‌ی چندساعته و یا چند ماهه، کسی نمی‌تواند بر این سیستم آموزشی مسلط شود. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، دوره‌ی تحلیل رفتار کاربردی به‌صورت یک رشته‌ی مجزا در دانشگاه تدریس می‌شود.

مساله‌ی بعدی‌که باید موردتوجه قرار بگیرد این است که استمرار و شرکت مداوم در این دوره‌، کمک به بهبودی رفتار می‌کند. زیرا در علم تحلیل رفتار، تغییر رفتار به صورت یک شبه و آنی غیرممکن است.

ویژگی‌های علم تحلیل رفتار و علت استفاده از آن در زمینه‌ی افراد دارای اختلال اوتیسم

استفاده از تحلیل رفتار ابتدا توسط روش لواس آغاز گردید. بعدها مداخلات حرفه‌ای‌تر و مدل‌های بهتری از این روش ارایه شد. به‌مرور زمان، متخصصین ایرادات روش‌های قبلی را رفع کرده و روش‌های بهتر و کارآمدتری ارایه دادند. امروزه مدل‌های مختلفی از این روش ایجاد شده و برنامه‌های تکمیلی مختلفی در این رابطه نوشته شده‌اند که روش‌های جدید، ایرادهای روش‌های پیشین را رفع کرده‌اند. از جمله ایراداتی که امروزه در روش‌های مدرن رفع شده، می‌توان به حذف افراد دارای اوتیسم از محیط طبیعی زندگی و ارایه‌ی برنامه در محیطی جداسازی‌شده و همچنین کنار گذاشتن والدین و کم‌توجهی نسبت به آنها را ذکر کرد.

در مدل‌های جدید، برنامه‌ها تعدیل‌شده‌تر و منعطف‌تر می‌باشند و والدین نیز نقش بسیار مهمی در اجرای برنامه دارند. شرکت اعضای خانواده در برنامه‌ها بسیارمهم و دارای اهمیت است. و از عناصر اصلی برنامه‌های جدید رفتاری، حضور خانواده و والدین در طول آموزش به‌شمار می‌رود. برنامه‌های نوین، مهارت‌های پایه‌ای رفتارهای سازشی را در آغاز، انجام می‌دهند. سپس بعد از آموزش مهارت‌های پایه‌ای رفتارهای سازشی، به‌سمت مهارت‌های زبانی می‌روند. بعد از آن، آموزش مهارت‌های غیرکلامی و کلامی تقلید را آموزش می‌دهند. بعد از اتمام این مرحله، در مرحله‌ی بعد، سعی می‌کنند تا از بازی با اسباب‌بازی‌ها استفاده کنند و در این مرحله، پایه‌ای برای انجام بازی با استفاده از اسباب‌بازی را در فرد ایجاد می‌کنند.

سپس در قسمت بعد، بر آموزش زبان بیانی و استفاده از کلام کوتاه و ساده متمرکز می‌شوند و بازی‌های تعاملی با همسالان را آغاز می‌کنند. بعد از این مرحله، در مرحله‌ی پیشرفته‌تر سعی می‌کنند برنامه‌ی مداخله‌ای خانه و مدرسه را آغاز کنند.

باید بدانید که تحلیل رفتار کاربردی، از روش آموزشی انفرادی یک به یک استفاده می‌کند و تقویت، یکی از عناصر بسیارمهم در این برنامه می‌باشد. در واقع، در این روش سعی می‌کنند با تقویت رفتارهای مناسب، رفتارهای بهتر را جایگزین رفتارهای نامناسب نمایند.

هدف از کاربرد ABA در درمان بیماری اوتیسم

سیستم تحلیل رفتار و یا ABA در آموزش به افراد دارای اوتیسم، اهداف زیر را دنبال می‌کند:

۱. آموزش و ایجاد مهارت‌های جدید در زمینه زبان و ارتباط، رفتارهای اجتماعی، رفتارهای مراقبت از خود و مسایل تحصیلی.

۲. نگهداری و حفظ رفتار مطلوب در فرد.

۳. افزایش رفتارهای مناسب و مطلوب

۴. تعمیم رفتار مطلوب و رفتار یادگرفته شده به سایر شرایط و موقعیت‌های مشابه

۵. کاهش یا حذف رفتارهای نامطلوب مانند ایجاد ناآرامی، قشقرق، آسیب‌زدن به خود و دیگران و رفتارهای وسواس جبری و تکراری و غیره.

چگونه ABA بر یادگیری افراد دارای اوتیسم تاثیر می‌گذارد؟

ABA توسط تجزیه کردن رفتار فرد دارای اختلال طیف اوتیسم به قسمت‌ها و مراحل کوچکتر و راحتتر و ساده‌تر، رفتار موردنظر را متناسب با فراخنای توجه (attention span) فرد دارای اوتیسم می‌نماید. در آغاز آموزش، از قسمت‌ها و اجزاء و مراحل ساده‌تر استفاده می‌کند و با افزایش دامنه‌ی توجه فرد، گام‌ها و مراحل یک رفتار عالی‌تر، طولانی‌تر و بزرگتر را پایه‌ریزی می‌نماید. در نتیجه ABA به کمک توسعه‌ی توجه افراد دارای اختلال اوتیسم، قابلیت و توان یادگیری را در آنها افزایش می‌دهد و در آموزش به روش ABA به علت استفاده از تقویت‌کننده‌ها، پس از یادگیری هر مرحله و آموزش هر قسمت توسط متخصص به کودک و یا فرد دارای اوتیسم، انگیزه‌ی شخص دارای اوتیسم برای یادگرفتن و ورود به قسمت‌ها و مراحل پیچیده‌تر و رفتارهای عالی‌تر افزایش پیدا می‌کند. روش ABA به افراد دارای اوتیسم، قدرت تشخیص و تمیز دادن محرک‌های اطراف خویش را آموزش می‌دهد.

افراد دارای اوتیسم توسط استفاده از این شیوه، می‌توانند آرام آرام یاد بگیرند که کدامیک از محرک‌های محیطی، شایسته‌ی توجه کردن می‌باشد و باید به آنها پاسخ داده شود و کدامیک نیازمند دادن پاسخ نمی‌باشد. در نتیجه زمانیکه پاسخ‌های افراد دارای اوتیسم، متناسب و همسو با محرک‌های خارجی از جانب محیط می‌باشد، می‌توان گفت که کنترل محرک ایجاد شده است.

کنترل محرک از مبحث‌های محوری و اصلی طرح ABA می‌باشد.

زمانیکه این کنترل توسط فرد اوتیسم ایجاد شود، یا به‌عبارت ساده‌تر، پاسخ فرد اوتیسم مناسب با محرک خارجی شود، یادگیری اتفاق افتاده است. از آنجاکه فرد دارای اوتیسم باید درنهایت بتواند چیزهایی را که آموخته است به‌یکدیگر تعمیم داده و در زندگی روزمره استفاده کند، در نتیجه این عمل برای افراد اوتیسم در ابتدا دشوار می‌باشد و به‌همین علت نیازمند کوشش، ممارست و تکرار آموزش‌های دیده شده می‌باشد. به‌همین علت که استفاده از این شیوه‌ها برای فرد اوتیسم دشوار می‌باشد، ABA سعی می‌کند تا با حداکثر امکان، شرایط و موقعیت‌های مشابه را برای فرد اوتیسم شبیه‌سازی کرده که فرد پاسخ‌دادن به محرک‌ها را در موقعیت‌های مختلف تجربه نموده و در زمان‌های مختلف، پاسخ‌دادن به این محرک را تمرین نماید.

کودکان و افراد دارای اوتیسم مشکلات زیادی در یاد گرفتن بدون واسطه‌ی یک رفتار آموزشی و یا اجزا و گام‌های یک مهارت جدید را دارند. در نتیجه طرح ABA سعی می‌کند سرنخ‌ها و نشانه‌هایی را در آموزش به افراد دارای اوتیسم بدهد تا آنها با اطمینان و اعتماد بیشتر، از سرنخ‌های موجود استفاده کرده و تجربه‌ی شکست کمتری را هنگام مواجه شدن با موقعیت‌های مشابه در زندگی روزمره داشته باشد.

اغلب افراد دارای اوتیسم در هر دو قسمت زبان دریافتی و بینایی دارای نقصان و مشکل هستند. در نتیجه درک آموزش‌هایی که بر پایه‌ی حرف و کلام می‌باشد، برای آنها دشوار است. به‌همین علت متخصصی که با این روش کار می‌کند، از پرحرفی و درازه‌گویی باید ممانعت نماید. آموزش ABA باید از ویژگی‌های عینی‌بودن و ساده‌بودن برخوردار باشد. درواقع بدون طول و تفسیرهای کلامی، مهارت‌ها و رفتارها را در قالب مراحل و اجزای کوچک، به‌افراد اوتیسم انتقال دهد. درنتیجه آهسته‌آهسته فرد دارای اوتیسم پیشرفت می‌کند و زبان دریافتی او قویتر شده و آماده برای دریافت آموزش‌های پیچیده‌تر می‌شود.

از مسایل بسیار مهم در هنگام اجرای روش ABA،

استفاده‌ی صحیح از اصول این روش می‌باشد. زیرا استفاده‌ی صحیح و درست و مناسب از تکنیک‌های ABA باعث اثربخشی و پیشرفت فرد می‌گردد. در سال ۱۹۸۷ لواس و کوگل در یک مطالعه‌ی بسیار مفصل دریافتند که تقریباً ۴۷ درصد از کودکان که چهل ساعت در هفته از درمان ABA استفاده کرده‌اند، توانسته‌اند در نهایت کلاس اول ابتدایی عادی را با به دست آوردن عملکردهای ذهنی و آموزشی مناسب یک کودک عادی طی کنند. در حالیکه کودکانی که تنها ده ساعت در هفته از این روش و مداخله استفاده کرده بودند، نتوانستند کلاس اول را همانند کودکان نرمال طی کنند.

در تحقیقات جیمز مالیک از دانشگاه اوهایو، نشان داده شد که مداخله‌ی رفتاری ABA به صورت فشرده در اوایل دوران کودکی باعث بهبود نمرات ضریب هوشی کودکان دارای اوتیسم شده و در نتیجه مداخله‌ی زودهنگام و استفاده‌ی هرچه زودتر ABA بسیار موثرتر و بهتر می‌باشد. براساس نتایج وی، به‌علت وجود هزینه‌های بالای این روش، متاسفانه تمامی کودکان اوتیسم قادر به استفاده از این روش نبودند.

اجزای ABA در درمان اوتیسم

سیستم ABA پنج جزء دارد که این اجزا هنگام کار با افراد دارای اوتیسم باید دقیق و منظم اجرا شود. جزء اول یا اولین مرحله سیستم ABA، محرک‌های تنظیم می‌باشد که در انگلیسی به‌آن (Discriminative stimulus) و مخفف DS می‌نامند. در این مرحله، علامت یا نشانه‌ی محیطی‌ای را که درمانگر و یا معلم مربوطه می‌خواهد که فرد دارای اوتیسم آن را آموزش ببیند، و سپس به آن پاسخ مناسبی را بدهد، به فرد ارایه می‌شود. مرحله‌ی دوم، محرک‌های سرنخ نام دارد که در زبان انگلیسی به آن (prompting stimulus) و یا در مخفف PS می‌گویند. محرک‌های سرنخ یعنی یک نشانه، علامت یا محرک پیشایندی که به تشخیص محرک مربوطه در افراد دارای اوتیسم کمک می‌کند. در واقع سرنخی است که فرد دارای اوتیسم، رفتار مناسب را به یاد آورد. اینکه چگونه این سرنخ‌ها را به فرد دارای اوتیسم بدهیم، با توجه به درجه، نوع و نیاز فرد فرق می‌کند.

در واقع متخصص مربوطه با تشخیص سرنخ‌های مناسب، آنها را طراحی کرده و به فرد دارای اوتیسم آموزش می‌دهد. مرحله‌ی سوم، مرحله‌ی پاسخ، Response و در مخفف R می‌باشد. پاسخ در واقع رفتاری است که هدف آموزش می‌باشد و با تشخیص محرک تمیزی، افراد دارای اوتیسم باید به آن پاسخ دهند. در واقع این قسمت، آن چیزی است که هدف آموزش است. مرحله‌ی چهارم به نام  (Reinforcing stimulus) و یا (RS) و یا محرک تقویت کننده می‌باشد. در واقع محرک تقویت کننده، محرکی است که پاسخ مناسب را در فرد دارای اوتیسم تقویت می‌کند. و در پایان، مرحله‌ی ITI و یا (Inter- trial interval) که به فارسی فاصله‌های میانی کوشش نام دارد، می‌باشد. در این مرحله، مکث‌های کوتاهی انجام می‌شود. این مکث‌های کوتاه، کوشش‌های متوالی فرد اوتیسم را برای دادن یک پاسخ مناسب، تقویت کرده و به او زمان می‌دهد که پاسخ مناسب را بیابد.

همانطور که در نمودار زیر می‌بینید، ترتیب اجرای سیستم ABA به شکل زیر می‌باشد:

یعنی ابتدا DS یا محرک تمیزی به فرد آموزش داده می‌شود. چنانچه متخصص و یا آموزگار ویژه‌ی این کار متوجه بشود که فرد دارای اوتیسم در ارایه‌ی پاسخ صحیح نیاز به کمک دارد، به او سرنخی می‌دهد و در واقع قسمت PS را اجرا خواهد کرد. سپس بعد از آن، زمانیکه فرد دارای اوتیسم پاسخ مناسب را داد، مرحله‌ی R یا Response انجام می‌شود. یا حتی اگر به پاسخ صحیح نزدیک شود، درمانگر می‌تواند آن را یک قدم به جلو ارزیابی کرده و سپس قسمت RS و یا پاداش را اجرا کند. سپس زمانیکه آموزش به اتمام رسید، به مرحله‌ی ITI رفته و مکث کوتاهی کند که فرد دارای اوتیسم فرصتی یابد تا مطالب آموخته‌شده را در ذهنش به‌یاد بسپارد. سپس مرحله‌ی بعد آموزش دوباره به همین شیوه در یک موضوع جدید اجرا می‌شود.

نام جلسه: واحد پوشاک موضوع: لباس‌های مناسب در هوای گرم و سرد ویژگی‌های محتوای انتخاب شده
مهارت‌های کلامی	سطح شناختی	مهارت‌های پیش‌نیاز
غیرکلامی	اوتیسم کلاسیک *	رفتارهای سازشی
کلامی	دارای عملکرد بالا *	رفتاری
ترکیبی *		ارتباط / گفتار *
		اجتماعی / عاطفی *

 

یک مثال عملی از یک جلسه درمان بیماری اوتیسم به روش تحلیل رفتار کاربردی:

هدف کلی:

آشنایی با لباس‌های مناسب فصول سال

اهداف آموزشی جلسه:

انتظار می‌رود که در فرایند یاددهی در این جلسه یادگیری این قسمت باعث بشود که هدف‌های زیر در فرد دارای اوتیسم به سرانجام برسد:

۱- از میان مجموعه‌ای از شکل‌ها و تصاویری که به لباس‌های مختلف مربوط می‌باشد، مربی لباس یا تصویر خاصی را نام می‌برد و سپس کودک و یا فرد دارای اوتیسم، توانایی شناسایی‌کردن درست آن را خواهد یافت و با انگشت اشاره به آنها اشاره می‌کند (حداقل ۴ تصویر از ۶ تصویر باید درست باشد).

۲- از میان مجموعه‌ای از کارت‌ها که مربوط به لباس‌های مختلف در فصول مختلف سال می‌باشد، تصویر لباس‌هایی که مربی متخصص در حین کار با فرد دارای اوتیسم نام می‌برد را، او باید بتواند جدا کند و به دست مربی بدهد (حداقل ۵ تصویر از ۷ تصویر را باید به‌درستی شناسایی نماید).

۳- بعد از دیدن تصویرهای مختلف مربوط به لباس‌ها، باید بتواند نام آنها را بیان کند (حداقل ۸ مورد از ۱۰ مورد را باید به درستی نام ببرد).

۴- از میان لیست لباس‌هایی که انتخاب شده برای فصول مختلف سال و همچنین لیست علایم دیگری که مربوط به فصول سال می‌باشد، از قبیل برف که در زمستان می‌آید، برگ‌ریزان که در پاییز رخ می‌دهد، خورشید که در تابستان می‌باشد و ابر و باران در بهار؛ باید لباس مناسب را انتخاب کرده و توسط قلم، به علامت مناسب وصل نماید (حداقل ۴ مورد از ۶ مورد باید درست باشد).

۵- با مشاهده‌ی قسمت‌های مختلف لباس‌ها که توسط مربی به او نشان داده می‌شود، باید بتواند فصل مناسبی را که آن لباس‌ها را در آن فصل می‌پوشیم، بیان کند (حداقل ۵ مورد از ۷ مورد باید صحیح باشد).

۶- از بین لباس‌های متفاوت باید بتواند لباس مخصوص هر فصل را به صورت جدا دسته‌بندی کند.

۷- باید بتواند لباس مناسب را برای هر فصل نام برده و تصویر آن را نشان دهد.

پیش‌نیازهای شناختی

مفاهیم کلفت، نازک، گرم، سرد، کم، زیاد، خنک و نام فصول سال و همچنین وضع هوا در هر فصل، از پیش‌نیازهای شناختی این جلسه می‌باشد و فرد دارای اوتیسم باید این مفاهیم را بداند. چنانچه فرد دارای اوتیسم این مفاهیم را نمی‌داند، باید یکی از این مفاهیم به‌عنوان درس به‌طریق سیستم گفته‌شده در ابتدا اجرا شود.

راهنمای تدریس در درمان بیماری اوتیسم به روش تحلیل رفتار کاریردی

در ابتدا باید این را بدانید که هنگامی‌که با فرد دارای اوتیسم کار می‌کنید، باید یک اصل بسیار مهم را فراموش نکنید و آن، ایجاد انگیزه می‌باشد. می‌توانید با استفاده از لباس‌های گوناگون که بچه‌ها در فصول سال به تن می‌کنند، آموزش خود را شروع کنید. یا می‌توانید اگر در هنگام درس دادن، بیش از یک فرد در کلاستان دارید، از لباس‌های مختلف بچه‌ها استفاده نمایید. همچنین می‌توانید تکه پارچه‌هایی را که از قبل جمع‌آوری کرده‌اید، در اختیار فرد قرار بدهید تا با دیدن جنس آن، در مورد کلفتی، نازکی، گرمی و خنکی تصمیم گرفته و اندکی تفکر کند و یا با شما مکالمه نماید. در این مرحله، استفاده از تصویرهای مربوط به پوشش‌ها و لباس‌های مختلف از قبیل ژاکت، تیشرت، پالتو، روپوش، جوراب و غیره باید روی یک تابلو زده شود تا بتواند به آموزش فرد اوتیسم کمک کند. مانند تصویر زیر:

بعد از مشاهده‌ی عینی تصویر، با یک زبان ساده باید به بحث بپردازید. مثلاً می‌توانید بگویید: لباس‌ها انواع گوناگون دارد یا بعضی لباس‌ها کلفت هستند یا بعضی ضخیم هستند یا بعضی لباس‌ها نازکند. ما چهار فصل در سال داریم، بعضی فصل‌ها گرم هستند، بعضی فصل‌ها سرد هستند، بعضی فصل‌ها خنک هستند. به یاد داشته باشید تمام جملاتی که استفاده می‌کنید باید بسیار ساده و ابتدایی باشد تا فرد دارای اوتیسم بتواند جملات ساده و ابتدایی را یاد گرفته و به مرور در مکالمه، پیشرفت کند. می‌توانید در حین مکالمه از سوال‌های بسیار ساده‌ای نیز استفاده کنید. سوال‌هایی از قبیل (اگر در زمستان لباس نازک بپوشیم چه می‌شود؟)، (اگر در تابستان لباس کلفت بپوشیم چه می‌شود؟).

در نتیجه

مکالمه‌ای که با فرد در حین تدریس انجام می‌دهید، باید بسیار به‌صورت آرام، شمرده‌شمرده و حاوی کلمات و گرامر ساده باشد. ساختار زبانی‌که استفاده می‌کنید باید به مرور سخت‌تر، پیچیده‌تر و دارای کلمات قویتر شود. سپس تصاویری را که تهیه کرده‌اید، با طلق‌های شفاف که به‌صورت پوشش رویشان قرار می‌گیرند، و با استفاده از دفترچه‌ای که از قبل انتخاب کرده‌اید، مورد استفاده قرار دهید. می‌توانید این تصاویر را روی این دفترچه بچسبانید یا تصاویر را پشت طلق‌ها گذاشته و برای جذاب‌تر شدن، کارهای دیگری که دوست دارید انجام دهید. همچنین می‌توانید با پوشیدن لباس‌های مختلف، حالت پانتومیم آن را اجرا کنید تا فرد برای به‌یاد آوردن موضوعی که شما به آن درس می‌دهید، کمی تفکر کند و در یک حالت بازی، لذت هم ببرد. می‌توانید از سیستم یک به یک-تقلید نیز استفاده کنید و سعی کنید فرد از حرکات شما در حین پانتومیم تقلید کند و سپس تشویقش نمایید.

روش Pecs در درمان بیماری اوتیسم

روش استفاده از نمادهای تصویری برای برقراری ارتباط را پکس (Pecs) می‌گویند. این شیوه‌ای است که از تصویر و نمادهای تصویری برای برقراری ارتباط با افراد دارای اختلال اوتیسم استفاده می‌کنند. در این شیوه، از تصاویر برای ارتباط استفاده می‌کنند. این شیوه توسط گفتاردرمانگری به‌نام Lori Frost و روانشناسی بالینی به‌نام Andrew Bondy بیش از بیست سال پیش برنامه‌ریزی شد. در این روش، مهارت برقراری ارتباط عملی در افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم، هدف است. این دو دانشمند با استفاده از روش ابداعی خود توانستند کودکان دارای اختلال اوتیسم را به مرحله‌ای برسانند که آنها، خود، آغازگر ارتباط باشند که این یک موفقیت بسیار بزرگ می‌باشد.

این روش دارای چند مرحله است که در آغاز سعی می‌شود با استفاده از تصویر، بتوان تقویت‌کننده‌ای بسیار خواستنی و مورد علاقه برای فرد ایجاد کرد و در مراحل بعد، رفته رفته ترکیب تصاویر و کلمات با یکدیگر برای ارتقا ارتباط فرد دارای اوتیسم استفاده می‌شود. Pecs برای افرادی که دارای اوتیسم هستند و به هیچ وجه آغازگر ارتباط نیستند، می‌تواند بسیار مفید باشد. به یک نکته باید توجه داشته باشید که استفاده از تصویر در آموزش به کودکان یا افراد دارای اوتیسم، بسیار مرسوم است و بسیاری از روش‌ها از شیوه‌ی استفاده‌ی تصویر بهره می‌برند. اما نمی‌توان به هر روشی که از تصویر استفاده می‌کند، Pecs گفت. زیرا Pecs دارای مراحل برنامه‌ریزی شده و اهداف چارچوب‌مند می‌باشد.

مراحل برنامه‌ی Pecs در درمان بیماری اوتیسم

برنامه‌ی Pecs با همکاری سه نفر آغاز می‌شود، در نتیجه برای مداخله به شیوه‌ی Pecs نیازمند سه فرد می‌باشیم. فرد اول، آموزش گیرنده یا شخصی که دارای اوتیسم می‌باشد. نفر دوم، شریک ارتباطی و نفر سوم، تسهیلگر ارتباط نام دارد. شریک ارتباطی به کسی می‌گویند که آموزش گیرنده یا فرد دارای اوتیسم از طریق تصاویر با او ارتباط برقرار می‌کند. تسهیلگر نیز کسی‌ست که در مراحل ابتدایی به‌فرد دارای اوتیسم یا آموزش‌گیرنده در راستای برقراری ارتباط با شریکش، کمک می‌نماید. به یاد داشته باشید که این کمک فقط باید با استفاده از هدایت جسمی فرد و بدون صحبت کردن با وی انجام شود، یعنی به هیچ وجه از کلام استفاده نخواهیم کرد.

مرحله‌‌ی اول برنامه‌ی Pecs در درمان بیماری اوتیسم

مرحله‌‌ی ۱ برنامه‌ی Pecs با هدف معرفی تصویر (به‌عنوان محرک شرطی) و برقراری ارتباط آن با محرک غیرشرطی (تقویت‌کننده واقعی) و مرتبط کردن پاسخ غیرشرطی (تمایل به‌کسب محرک غیرشرطی) با آن آغاز می‌شود. شریک ارتباطی با نشان‌دادن محرک خوشایند از پیش انتخاب‌شده به فرد دارای اوتیسم، توجه‌ش را جلب می‌کند. زمانیکه فرد برای به‌دست آوردن محرک دلخواهش در حال تلاش است، تسهیلگر با استفاده از هدایت‌های جسمی و فیزیکی، فرد را به برداشتن کارت تصویر محرک دلخواه و سپس دادن آن به شریک ارتباطی، جهت می‌دهد. باید توجه داشته باشید که فقط یک کارت تصویر در نزدیک فرد وجود دارد و شریک ارتباطی باید روبروی فرد نشسته باشد نه در کنار، عقب و یا جاهای دیگر. زمانیکه فرد کارت را به شریک ارتباطی خود داد، بلافاصله باید محرک درخواست شده به فرد داده شود. ولی شریک ارتباطی به هیچ‌وجه نباید حرفی بزند و فقط نام محرک درخواست‌شده را باید بگوید.

به عنوان مثال، سیب. در هر جلسه می‌توان تا سه تقویت کننده را مورد استفاده قرار داد. در واقع این کار باعث تنوع برنامه و جلوگیری از اشباع شدن نسبت به تقویت کننده‌ها خواهد شد. اما به یاد داشته باشید به هیچ وجه بیشتر از سه تقویت کننده را در یک جلسه استفاده نکنید. زیرا باعث کم‌حوصلگی و بعضاً افزایش زیاد از حد اطلاعات می‌شود. اما اگر درمانگر متخصص تشخیص دهد که فرد، توان دریافت تقویت‌کننده‌های بیشتری از سه تقویت‌کننده‌ی موجود را دارد، می‌توان این کار را انجام داد. اما بهتر است در ابتدا با یک تقویت کننده شروع نمود و آهسته آهسته به عددهای بالاتر رسید. و اگر فرد دچار بی‌حوصلگی شد، می‌توان تعداد تقویت کننده‌ها را به دو یا سه نیز رساند. اما در نهایت بهتر است در جلسات ابتدایی نهایتاً از سه تقویت‌کننده استفاده کنید، نه بیشتر.

مرحله‌ی دوم برنامه‌ی Pecs در درمان بیماری اوتیسم

در این مرحله، هدف، افزایش و ارتقای تقاضای خودانگیخته است. بدین معنی که فرد دارای اوتیسم، خودانگیخته تقاضاها را افزایش داده و به‌صورت خودجوش، تلاش برای ایجاد ارتباط می‌نماید. بدین منظور شریک ارتباطی از فرد فاصله‌ی بیشتری می‌گیرد و کم‌کم این فاصله را زیادتر، بیشتر و بیشتر می‌کند. درنهایت، فرد برای گرفتن کارت و دادن محرک دلخواه، مجبور به‌دنبال کردن شریک ارتباطی شده و مسافت بیشتری طی می‌کند. در این مرحله، هنوز تسهیلگر حضور دارد تا در صورت نیاز و احتیاج، به‌صورت فیزیکی راهنمایی و مداخله کند.

مرحله‌ی سوم برنامه‌ی Pecs در درمان بیماری اوتیسم

هدف از این مرحله، آموزش تمایز و انتخاب کارت صحیح می‌باشد. در کنار فرد به‌جای یک کارت، دو کارت وجود دارد: یک کارت تصویر محرک دلخواه فرد و کارت دیگر تصویر چیزی‌که مورد دلخواهش نیست. به عنوان مثال، یک سیب و یک ملاقه که هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند. اگر فرد کارت اشتباه را بردارد و به شریک ارتباطی‌اش بدهد، همان محرک اشتباه به او داده می‌شود، مثلا ملاقه. این کار آنقدر ادامه می‌یابد تا فرد دارای اختلال اوتیسم، تمایز را آموخته و به‌تدریج کارت مناسب را انتخاب نماید.

مرحله‌ی چهارم برنامه‌ی Pecs در درمان بیماری اوتیسم

در این مرحله، جمله‌سازی آغاز می‌شود و جمله‌ها با «من می‌خواهم» ساخته می‌شود. بدین ترتیب که فرد حتما باید کارت مربوط به محرک دلخواهش را در کنار کارت «من می‌خواهم» بگذارد تا محرک به او داده شود. هدف از این مرحله، افزایش جمله‌سازی و آهسته آهسته پیچیده‌تر کردن ارتباط می‌باشد.

مرحله‌ی پنجم برنامه‌ی Pecs در درمان بیماری اوتیسم

در این مرحله از فرد می‌پرسیم که چه می‌خواهد. او باید با استفاده از جمله‌ی «من می‌خواهم» جمله‌ی خویش را بسازد تا به محرک دلخواه خود دستیابی پیدا کند. در طول چهار مرحله‌ی قبل، محرک توسط شریک ارتباطی به فرد نشان داده می‌شد. اما در این مرحله از او می‌پرسیم که او چه می‌خواهد. در نتیجه آهسته‌آهسته ارتباط، شکل پیچیده‌تری به خود گرفته و فرد دارای اختلال اوتیسم در برقراری ارتباط مترقی‌تر می‌شود.

مرحله‌ی ششم برنامه‌ی Pecs در درمان بیماری اوتیسم

این مرحله برخلاف مراحل قبل که تنها بر توانایی تقاضا کردن تاکید کرده بودند و هدفشان تقاضا کردن فرد بود، بر توانایی پاسخ دادن تکیه می‌کند و تاکید بر پاسخ دادن فرد دارای اختلال اوتیسم می‌باشد. به‌عنوان مثال، به فرد آموزش داده می‌شود جواب سوال‌هایی از قبیل چه می‌خواهی، چه می‌بینی و … را بدهد. در این مرحله به‌تدریج گسترش سطح دایره‌ی واژگان فرد، هدف قرار گرفته و شخص دارای اختلال اوتیسم آهسته‌آهسته دایره لغاتش را افزایش می‌دهد. به افراد دارای اختلال اوتیسم کمک می‌شود تا به جملات خود، ویژگی‌های جدیدی از قبیل رنگ، اندازه و شکل را اضافه کنند و آهسته‌آهسته درخواست‌هایشان پیچیده‌تر شود. برای بهتر رسیدن به این هدف، فعالیت‌های مربوطه باید به شکل آلبوم ارتباطی خاص تشکیل شده و در اختیار فرد اوتیسم قرار بگیرد.

باید توجه کنید در روش Pecs، هم از تصاویر رنگی و هم از تصاویر سیاه و سفید می‌توان استفاده کرد. اما نکاتی‌که مورد اهمیت می‌باشند این است که کارت‌های مورداستفاده در این روش، باید به‌صورت چهار در چهار سانتیمتر باشد. اشیا، تصاویر یا نمادهای مختلف را بر اساس سطح رشد فرد باید در این کارت‌ها بگنجانیم و مورداستفاده قرار دهیم. بررسی‌های مختلف و تحقیق‌های زیادی که در این روش انجام شده نشان می‌دهد درک تصاویر دقیق و همراه با جزییات، برای کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم دشوار است و تصاویر ساده‌تر و کلی‌تر برای آنها مناسب‌تر می‌باشد. به‌ویژه اگر این تصاویر همراه با نامشان به‌صورت نوشته‌شده در هر دو روی کارت باشد، می‌تواند نتیجه‌بخشی بهتری داشته باشد.

به عنوان مثال

یک تصویر بریده شده از یک بسته‌ی آجیل از نظر فرد دارای اوتیسم همان معنای نام مارک تجاری آن آجیل را خواهد داشت، در نتیجه نمی‌تواند به انواع آجیل‌ها دلالت کند. در حالیکه یک تصویر ساده‌ی نقاشی شده به عنوان مثال از آجیل، از نظر او به هر مارک و مدلی که آجیل را می‌فروشد، دلالت خواهد داشت. در نتیجه همانگونه که توضیح دادم، برنامه‌ی pecs به‌سمت تمایز دادن میان نمادها، تصاویر و ساخت جملات ساده حرکت می‌کند. بنابراین از وابستگی فرد به هدایت و راهنمایی جلوگیری خواهد کرد. استفاده از این روش، بسیار ساده می‌باشد و نیازمند استفاده از تجهیزات گران‌قیمت نیست. در نتیجه خانواده‌ها و آموزگاران می‌توانند به‌راحتی از این روش در منزل و یا محیط آموزش استفاده کنند.

در واقع

می‌توانم اینگونه نتیجه بگیرم که pecs برنامه‌ای است که به‌دقت طراحی شده تا بر اساس آن، فرد بتواند کارهای زیر را انجام دهد:

۱- برنامه‌ی تبادل تصاویر را آموزش گرفته و یاد بگیرد.

۲- به شکل فعال در جستجوی کسی باشد تا تصویر موردنظر را برای دریافت شی‌ء یا فعالیت موردنیازش دریافت کند.

۳- بین چندین نماد و سمبل مختلف، تمایز قایل شود.

۴- از کتابچه‌ی قابل حمل ارتباطی استفاده کند.

۵- جملات ساده‌ی درخواستی و بیانی بسازد.

شایان ذکر است که هزینه‌های مربوط به اجرای این برنامه به‌مراتب ارزانتر از برنامه‌هایی مثل ABA و دیگر برنامه‌ها است. به همین دلیل بهتر است که این برنامه در منزل نیز اجرا شود. از طرف دیگر، تحلیل رفتار کاربردی یا ABA نیازمند متخصصین بسیار مجرب است. اما این برنامه می‌تواند با یک آموزش کوتاه‌مدت برای والدین، نحوه‌ی اجرا و نحوه‌ی برگزاری آن را در منزل به والدین یا آموزگاران و یا بقیه کسانی که می‌خواهند با افراد دارای اختلال اوتیسم فعالیت کنند، آموزش دهد.

اما یک مشکل عمده در این برنامه وجود دارد

و آن این است که تمام کسانی‌که به‌نحوی از این برنامه استفاده می‌کنند، تصور می‌کنند بدون آموزش می‌توانند برنامه را اجرا کنند. در نتیجه پس از چند جلسه از ایجاد بهبودی در فرد دارای اوتیسم، عاجز می‌شوند و روش را رها می‌کنند. در واقع اگرچه این روش آسان می‌باشد و اجرای آن شامل هزینه نیست، اما باید در نظر داشته باشید که پایه‌گذاران این روش بسیار تاکید دارند که افراد آموزش دیده و توسط مراکز تایید شده‌ی روش Pecs باید این روش را ارایه دهند. درنتیجه دیدن آموزش بسیار مهم می‌باشد. زیرا هرچقدر کیفیت گرفتن آموزش برای اجرا بالاتر رود و فردی که این روش را اجرا می‌کند، دقیقتر روش را اجرا نماید، در نهایت بهبودی در ارتباط و ارتقای فعالیت‌های ارتباطی و توانایی‌های فرد دارای اختلال اوتیسم بالاتر می‌رود.

روش TEACCH در درمان اوتیسم

روش TEACCH یا Treatment and Education of Autistic and related Communication handicapped Children یک روش آموزش برای افراد دارای اوتیسم و اختلالات ارتباطی می‌باشد. البته این روش نسبت به روش‌های دیگر، جدیدتر می‌باشد و در دانشگاه کارولینای شمالی توسط گروهی از پروفسورها، دانشمندان و متخصصان پایه‌گذاری شده است. افراد بسیار زیادی در رشد و تشکیل این روش نقش داشته‌اند. اما از مهمترین پایه‌گذاران این روش می‌توانیم به Gary Mesibow و Erick shapler اشاره کنیم. TEACCH درواقع یک سرواژه است و متشکل از حروف اول عبارت درمان و آموزش کودکان دارای اوتیسم و ناتوانی ارتباطی می‌باشد. این روش که به‌روش آموزش دارای ساخت نیز مشهور است، برای به وجود آمدن، روال زیر را طی کرده است.

در ابتدا مطالعه و بررسی ویژگی‌های اختلالات طیف اوتیسم و آنچه که اوتیسم را از سایر اختلالات جدا می‌کند. سپس مطالعه و بررسی روش‌های مختلف آموزشی برای انتخاب بهترین و مناسبترین شیوه آموزش به افراد دارای نقایص ارتباطی و در نهایت، بررسی والدین افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم به منظور شناسایی نیازها و خواسته‌های آنها. در مطالعات و بررسی‌هایی که روی بخش نخست یعنی شناسایی ویژگی‌های انحصاری اختلالات طیف اوتیسم انجام شد، مشخص شد دسته‌ای از ویژگی‌ها وجود دارند که این اختلال را از سایر اختلالات نافذ رشد، جدا می‌کنند. به‌عنوان مثال بسیاری از این افراد دارای توانایی ادراک تصویر هستند و در ادراک اطلاعات کلامی دچار مشکلند.

بررسی افراد دارای اوتیسم و

عکس‌العمل‌هایی که از آنها بروز داده می‌شود، نشاندهنده‌ی توانایی برقراری ارتباط از طریق تصویر بوده‌است. از طرفی، بیوگرافی‌های افراد مشهور دارای اوتیسم تاییدکننده‌ی این موضوع نیز می‌باشد. ویژگی‌های دیگری که در اینجا باید ذکر شود، میل این افراد به عدم تغییر در محیط و یکسانی روش‌های برخورد آن با محیط بود که نشانگر علایق شدید این افراد به ساختار بودن محیط پیرامون و شیوه‌های دیگر برخورد با آنان است.

اصول و مسایل متعدد دیگری نیز مورد شناسایی و بررسی قرار گرفت و پس از آن، مرحله‌ی دوم کار یعنی مطالعه‌ی روش‌های مختلف آموزشی آغاز شد و آهسته‌آهسته مناسبترین شیوه آموزشی برای این افراد تدوین گشت. در این مرحله، شیوه‌های آزاد و مستقل با محیط‌های آموزشی گوناگون، آزمایش شدند. سپس بعد از ایجاد تنوع در روش‌ها و آزمایش شیوه‌های مختلف، در برابر یکسانی و عدم‌تغییر، مورد آزمایش قرار گرفتند. در دو حالت مشخص شد روش‌های غیرکلامی دارای ساختار بهتر و عموماً ثابت‌تر برای افراد دارای اوتیسم می‌باشند. سپس در مرحله شناسایی والدین، هدف بررسی تئوری‌ها و نظریه‌هایی بود که در رابطه با والدین نوشته شده است. درنتیجه نقایص ارتباطی و شخصیتی آنان را بررسی کردند. یافته‌ها مشخص کرد والدین می‌توانند به‌عنوان همکار آموزشی و توانبخشی بسیار مفیدی در طول درمان و آموزش برای کودکان و افراد دارای اختلال اوتیسم باشند و در نتیجه والدین نیز به این شیوه اضافه شدند.

روش TEACCH در درمان بیماری اوتیسم دارای پنج عنصر سازماندهی شده و اصلی می‌باشد که این عناصر عبارتند از:

۱- روش کار در درمان بیماری اوتیسم

روش کار به این معنی است که باید سعی کنیم محتوای آموزشی را همواره از یک مسیر مشخص و یکسان به فرد ارایه دهیم. مثلاً اگر آموزش را از چپ به راست و یا از راست به چپ آغاز کرده‌ایم، تا انتها نیز باید از همان سمت ادامه دهیم و به هیچ وجه نباید شیوه انتقال مطالب را تغییر دهیم. ما می‌توانیم از بالا به پایین نیز آموزش دهیم. اما اگر این کار را کردیم باید همان شیوه را نیز ارایه دهیم. مثلاً می‌توانیم مجموعه گام‌های مربوط به بستن بند کفش را با استفاده از تصاویر روی یک مقوا از بالا به پایین، راست به چپ و یا چپ به راست و یا حتی پایین به بالا به فرد بدهیم. اما مطلب مهم این است که شیوه‌ی کار و مسیر را همواره در یک حالت حفظ کنیم و تغییر ندهیم.

در هنگام استفاده از کارت‌ها توجه داشته باشید که باید از کارت‌های اول و بعدا استفاده کنید. به‌عنوان مثال، اول حل مساله‌ی ریاضی و کارت بعدی که روی آن نوشته شده «بعداً انجام بازی کامپیوتری». این کار غالباً با تصویر دو فعالیت روی یک کارت انجام می‌شود که از واژه‌های اول و بعداً در آن استفاده شده است. در نتیجه فرد دارای اختلال اوتیسم آهسته‌آهسته معنای این دو واژه و تقدم و تاخر در کارها را آموزش می‌بیند.

۲- فضای فیزیکی در درمان بیماری اوتیسم

در این شیوه فضا به‌گونه‌ای ساخته‌می‌شود که فرد دارای اختلال اوتیسم با استفاده از مسایل آموزشی، آغازگر فعالیت‌های آموزشی می‌شود. در نتیجه، در این شیوه اتاق یا کلاسی که ما به فرد آموزش می‌دهیم، به بخش‌های مختلف تقسیم می‌شود و در هر بخش، فعالیت مشخصی انجام می‌شود. هر ناحیه و بخش، مشخص شده و مانعی برای آن ایجاد می‌شود تا فرد بتواند به‌سهولت آن را درک کند. علاوه بر آن، در این روش از محرک‌های بصری و شنوایی کاملاً به صورت کنترل شده استفاده می‌شود. در نتیجه میزان سروصدا و حرکت در کلاس، کاهش داده شده و هر تغییر وارد شده یا محرکی با برنامه‌ی قبلی و از پیش تعیین شده اضافه می‌شود.

۳- برنامه‌های روزانه در درمان بیماری اوتیسم

در این روش برنامه‌های روزانه برای فرد دارای اختلال اوتیسم نوشته می‌شود تا فرد به‌سمت انجام فعالیت‌های مشخص راهنمایی شود. همچنین فعالیت موجود در طی برنامه آموزشی روزانه را آهسته‌آهسته بشناسد. اغلب افراد دارای اختلال اوتیسم به برنامه نیاز دارند. زیرا این افراد در توالی‌های حافظه‌ای و سازماندهی زمان دچار مشکل هستند. و همچنین در دریافت و ادراک زبان، دچار نقصان می‌باشند و نمی‌تواند آموزش‌های ارایه شده را به راحتی حفظ کند. و از طرف دیگر به‌دلیل عدم اطمینان از گام‌های مختلف فعالیتی که باید انجام دهند، دچار اضطراب می‌شوند. در نهایت، در اتمام یک فعالیت و آغاز فعالیت دیگر، دچار دشواری هستند، چون به‌پایان رساندن یک فعالیت و آغاز فعالیتی جدید برای آنها دشوار می‌باشد.

برنامه‌های مختلفی در این قسمت استفاده می‌شود که عبارتند از برنامه‌ی اشیای واقعی، برنامه‌ی کوچک، و برنامه‌های دیگر، که توضیح دادن تمامی آنها در اینجا امکان‌پذیر نمی‌باشد.

۴- سیستم‌های کاری انفرادی در درمان بیماری اوتیسم

در این قسمت، برنامه‌ای سازمان‌یافته برای افراد دارای اختلال اوتیسم نوشته می‌شود تا طبق آن بتوانند اطلاعات قابل درک را به‌راحتی به‌دست بیاورند. با استفاده از سیستم‌ کاری تنظیم‌شده برای دانش‌آموزان که دارای اوتیسم می‌باشند، آنها قادر خواهند بود که به‌صورت مستقل و یک‌جانبه عمل و کار کنند. دقیقا همانگونه که بزرگسالان با استفاده از یک برنامه‌ی گام به گام قادر به انجام یک کار مثل ساختن یک میز یا طراحی یک بنا و یا درست کردن چای می‌باشند، آنها نیز آهسته آهسته می‌توانند تمامی کارها را از طریق سیستم‌های کاری انفرادی انجام دهند.

۵- ساختار بصری در درمان بیماری اوتیسم

در این قسمت باید ساختار بصری مناسبی برای کودک یا فرد دارای اختلال اوتیسم نوشته شود و توالی‌های بصری به‌صورت قدم‌قدم طی شود. توجه کنید که جلب‌توجه فرد دارای اختلال اوتیسم به اطلاعات مهم و مرتبط، یکی از کارهای این توالی‌های بصری می‌باشد.

روش Sensory Integration یا (SI) یا یکپارچگی حسی در درمان بیماری اوتیسم

اغلب تمامی افراد دارای اختلال طیف اوتیسم نسبت به محرک‌های پیرامونشان، رفتاری متفاوت و غیرعادی نسبت‌به انسان‌های دیگر نشان می‌دهند. به عنوان مثال، در هنگامی که نام خود را می‌شنوند، واکنشی از خود نشان نمی‌دهند. اما زمانیکه صدای خاصی مثل صدای تهویه، دستشویی یا کولر یا صدای یک موسیقی را می‌شنوند، واکنشی بسیار غیرمعمول از خود بروز می‌دهند. اغلب خانواده‌ها و افرادی که با انسان‌های دارای اختلال طیف اوتیسم سروکار دارند، این سوال را می‌پرسند که چطور وقتی من فریاد می‌زنم و نامش را صدا می‌زنم، هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد، اما همینکه یک صدای بسیار معمولی از ضبط یا تلویزیون پخش می‌شود، واکنش غیرعادی از خود بروز می‌دهد.

در واقع این امر نشانه‌ای برای وجود نوعی ناهماهنگی حسی بین حواس مختلف فرد دارای اختلال اوتیسم می‌باشد. در این اختلال، نظام دریافت پیام‌ها و محرک‌های محیطی به‌روشی متفاوت از سایر افراد عمل می‌کند و محرک‌ها را متفاوت‌تر از آنچه که هستند، دریافت کرده و معنا می‌کند. انسجام یا یکپارچگی حسی، نوعی توانمندی است که به فرد کمک می‌کند تا اطلاعات به دست آمده از حواس خویش از محیط پیرامون را به شیوه‌ای درست پردازش و دریافت و درک کند و در برابر آنها واکنشی درخور و مناسب و متعادل از خود بروز دهد.

برای رسیدن به چنین انسجامی در حواس مختلف، روش‌های گوناگونی وجود دارد که در قالب یک برنامه‌ی منسجم به نام روش یکپارچگی حسی یا SI، به فرد دارای اختلال اوتیسم ارایه می‌شود. این روش در ابتدا توسط Jim Iris در دهه ۶۰ میلادی ارایه شد. روش وی را می‌توان به افراد دچار مشکلات حسی و رشدی مختلف نیز پیشنهاد داد. اما در افراد داری اوتیسم نیز بسیار پرکاربرد، مشهور و مفید می‌باشد.

در این روش

ابتدا ارزیابی مشکلات حسی توسط متخصص انجام شده و بررسی می‌شود که در اختلال پردازش حسی، سیستم عصبی پردازش حسی در چه زمینه‌هایی به‌صورت هماهنگ، کار خود را انجام نمی‌دهد. در نتیجه این افراد، جهان را متفاوت از واقعیت و ادراک سایر افراد درک می‌کنند. در نتیجه ادراکی نادرست و نامتعارف از خود بروز می‌دهند.

سیستم عصبی به اعضای بدن فرمان می‌دهد که چگونه رفتار کند. اما در افراد دارای اوتیسم به شکلی نادرست در برابر اطلاعات از خود واکنش نشان می‌دهد. بنابراین رفتارها با موقعیت‌ها یکسان نبوده و گویی دچار نوعی ناهماهنگی با محیط پیرامون خود می‌باشد. به دلیل وجود دشواری در پردازش اطلاعات حسی، اختلال یکپارچگی حسی، اختلال پردازش حسی نامیده شده است. البته با مداخله‌ی درست و توانبخشی یکپارچگی حسی می‌توان رفته رفته بهبودی و هماهنگی را به سیستم عصبی بازگرداند.

برای شروع این روش، همانطورکه گفته شد، ابتدا باید متخصص مربوطه میزان انسجام حسی موجود در فرد را اندازه‌گیری کند. سپس بر طبق آن، برنامه‌ی مشخصی را بنویسد، که عموماً فعالیت‌های نوشته شده در حیطه‌های بینایی، شنوایی، حس بویایی، سیستم وستیبولار، حس چشایی و دهانی، حس عمقی، مهارت‌های حرکتی ظریف، حس لمس و ورزش و مهارت‌های مبتنی بر ورزش‌ها و یا تمرینات برگزار می‌شود.