اندومتریوز چیست؟

اندومتریوز
اندومتریوز (Endometriosis) یک اختلال غالباً دردناک است که در آن بافتی که معمولاً داخل رحم شما قرار دارد -اندومتریوم- خارج از رحم شما رشد میکند. اندومتریوز معمولا شامل تخمدانها، لولههای فالوپ و بافتی است که لگن شما را پوشانده است. به ندرت ممکن است بافت اندومتر فراتر از اندامهای لگنی گسترش یابد.
با بوجود آمدن اندومتریوز، بافت اندومترِ جابهجا شده همچنان بهطور معمول عمل میکند – این بافت ضخیم شده، در هم میشکند و با هر چرخهی قاعدگی خونریزی میکند. چون این بافت جابجا شده هیچ راهی برای خروج از بدن شما ندارد، به دام میافتد. وقتی اندومتریوز شامل تخمدانها میشود، کیستهایی به نام اندومتریوماها ممکن است تشکیل شوند. بافت پیرامون میتواند تحریک و در نهایت سبب توسعهی بافت زخم و چسبندگیها -باندهای غیرطبیعی بافت فیبری که میتوانند سبب شوند بافتها و اندامها به هم بچسبند- شود.
علائم
علایم اولیه اندومتریوز درد لگن است که اغلب با دورههای قاعدگی مرتبط است. اگر چه بسیاری از افراد در طول دوره قاعدگیشان گرفتگیها را تجربه مینمایند، اما افراد مبتلا به اندومتریوز معمولاً درد قاعدگی را به گونهای که به مراتب بدتر از حد معمول است، توصیف میکنند. درد نیز ممکن است به مرور زمان افزایش یابد.
علائم و نشانههای آندومتریوز عبارتند از:
- قاعدگیهای دردناک (دیسمنوره). درد و گرفتگی لگن ممکن است قبل از یک دورهی قاعدگی شروع شده و چندین روز پس از آن به طول انجامد. همچنین ممکن است درد کمر و شکم کمتری داشته باشید.
- درد به خاطر مقاربت. درد در طی یا بعد از رابطهی جنسی در فرد مبتلا به اندومتریوز رایج است.
- درد به خاطر حرکات روده و یا ادرار کردن. شما احتمالاً این علائم را در طول یک دورهی قاعدگی تجربه میکنید.
- خونریزی بیش از حد. ممکن است دورههای شدید قاعدگی یا خونریزی بین دورهها (خونریزی میان قاعدگی) را تجربه کنید.
- ناباروری. برخی اوقات، اندومتریوز برای اولین بار در کسانی تشخیص داده میشود که به دنبال درمان ناباروری هستند.
علایم و نشانههای دیگر
شما ممکن است خستگی، اسهال، یبوست، نفخ و یا حالت تهوع را، به خصوص در طول دوران قاعدگی تجربه کنید. شدت درد شما لزوماً یک شاخص قابلاعتماد از وسعت و اندازهی این بیماری نیست. شما میتوانید اندومتریوز خفیف با درد شدید داشته باشید، یا ممکن است اندومتریوز پیشرفته با درد کم یا بدون درد داشته باشید. اندومتریوز گاهی با بیماریهای دیگری که میتواند باعث ایجاد درد لگن شوند، مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا کیست تخمدانی اشتباه گرفته میشود. این بیماری همچنین ممکن است با سندروم روده تحریکپذیر (IBS) اشتباه گرفته شود، یکی بیماری که باعث بروز اسهال، یبوست و گرفتگی شکم میگردد. IBS میتواند با اندومتریوز همراه باشد که این امر میتواند تشخیص بیماری را پیچیده و بغرنج کند.
چه هنگام به پزشک مراجعه نماییم؟
اگر علائم و نشانههایی دارید که ممکن است اندومتریوز را نشان دهد، به پزشک خود مراجعه نمایید. آندومتریوز میتواند یک بیماری چالشبرانگیز برای مدیریت باشد. تشخیص زودهنگام، یک تیم پزشکی چند تخصصی و یک درک نسبت به تشخیص شما ممکن است منجر به مدیریت بهتر علائمتان شود.
دلایل
اگرچه علت دقیق اندومتریوز مشخص نیست، اما توضیحات احتمالی عبارتند از:
- قاعدگی بازگشتی. در قاعدگی بازگشتی، خون قاعدگی حاوی سلولهای آندومتر به جای خارج شدن از بدن، به داخل لولههای فالوپ و به حفرهی لگن باز میگردد. این سلولهای آندومتر جابجا شده به دیوارههای لگن و سطوح اندامهای لگن میچسبند، جایی که در آن رشد میکنند و در طول چرخهی قاعدگی ضخیم و سفت میشوند.
- دگرگونی سلولهای صفاقی. در آنچه که به عنوان «نظریهی القایی» شناخته میشود، کارشناسان پیشنهاد میکنند که هورمونها یا عوامل ایمنی باعث پیشبرد دگرگونی سلولهای صفاقی –سلولهایی که در قسمت داخلی شکم شما قرار دارند- به سلولهای اندومتر میشوند.
- پیوند به زخم جراحی. پس از جراحی، مانند هیسترکتومی و یا سزارین، سلولهای اندومتری ممکن است به برش جراحی متصل شوند.
- انتقال سلول اندومتر. رگهای خونی یا سیستم مایع بافتی (لنفاوی) ممکن است سلول اندومتر را به سایر قسمتهای بدن انتقال دهد.
- اختلال سیستم ایمنی. یک مشکل با سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث بروز ناتوانی در تشخیص و تخریب بافت اندومتری که در خارج از رحم رشد میکند گردد.
عوامل خطر
چندین عامل شما را در معرض خطر بزرگتر ابتلا به اندومتریوز قرار میدهند، مانند:
- نداشتن زایمان
- شروع عادت ماهیانهی شما در سن پایین
- رفتن به دوران یائسگی در سنی بالاتر
- چرخههای قاعدگی کوتاه – برای مثال کمتر از ۲۷ روز
- دورههای قاعدگی شدید که بیش از هفت روز طول میکشد
- داشتن سطوح بالاتر استروژن در بدن شما، یا قرار گرفتن در مدت زمان زندگی بیشتری (تا سن بالاتری) در معرض استروژن تولیدی بدنتان
- شاخص توده بدنی پایین
- یک یا چند خویشاوند (مادر، خاله یا خواهر) مبتلا به اندومتریوز
- هر گونه بیماری پزشکی که مانع از عبور طبیعی جریان قاعدگی (خونریزی) از بدن میشود
- ناهنجاریهای دستگاه تناسلی
اندومتریوز معمولا چند سال پس از شروع قاعدگی (منارک یا اولین قاعدگی دختر) ایجاد میشود. علائم و نشانههای اندومتریوز ممکن است بهطور موقت با حاملگی بهبود یابد و ممکن است به طور کامل با یائسگی برطرف شود، مگر اینکه شما مصرف استروژن داشته باشید.
عوارض جانبی
ناباروری
عوارض عمدهی اندومتریوز اختلال در باروری است. تقریبا یک سوم تا نیمی از زنان مبتلا به اندومتریوز مشکل باردار شدن را دارند. برای بارداری، یک تخمک باید از تخمدان رها شود، از طریق لوله فالوپ مجاور حرکت کند، توسط یک سلول اسپرم بارور شده و خودش را به دیوارهی رحم پیوند دهد تا رشد خود را آغاز نماید. آندومتریوز ممکن است لوله را مسدود کرده و از ادغام تخمک و اسپرم ممانعت به عمل آورد. اما همچنین بهنظر میرسد که این شرایط بر روی باروری، به روشهای کمتر – مستقیم تاثیر میگذارد، از جمله آسیب زدن به اسپرم یا تخمک. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به اندومتریوز ملایم تا متوسط هنوز هم میتوانند همچنان آبستن شده و یک بارداری را به دوش بکشند. پزشکان گاهی اوقات به افراد توصیه میکنند که در داشتن فرزند خود تاخیر نکنند، زیرا این وضعیت ممکن است با گذشت زمان بدتر شود.
سرطان
سرطان تخمدان در افرادی که مبتلا به اندومتریوز هستند بیشتر از حد انتظار است. اما خطر ابتلا به سرطان تخمدان در طول عمر کم است. برخی مطالعات نشان میدهند که اندومتریوز خطر آن را را افزایش میدهد، اما هنوز نسبتاً پایین است. با این که نادر است، اما نوع دیگری از سرطان – آدنوکارسینومای مرتبط با اندومتریوز – میتواند بعدها در زندگی کسانی که مبتلا به سرطان بودهاند، رشد کند.
تشخیص
برای تشخیص اندومتریوز و دیگر بیماریهایی که میتوانند باعث درد لگن شود، پزشکتان از شما خواهد خواست تا که علائم خود از جمله محل درد و زمانی که این درد رخ میدهد را توصیف کنید. آزمایشها برای بررسی نشانههای فیزیکی اندومتریوز عبارتند از:
معاینهی لگن.
در طول معاینهی لگن، پزشک شما بهطور دستی نواحی داخلی لگن شما را بهمنظور یافتن ناهنجاریهایی مانند کیستها در اندامهای تولیدمثل یا اثرات زخم در پشت رحم مورد لمس قرار میدهد. اغلب این امکان وجود ندارد که مناطق کوچکی از اندومتریوز را احساس کنیم، مگر اینکه آنها سبب شکلگیری یک کیست شده باشند.
سونوگرافی.
این تست از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از داخل بدن شما استفاده میکند. برای ثبت تصاویر، دستگاهی به نام مبدل به شکم شما فشار وارد کرده یا وارد واژن شما میشود (سونوگرافی ترانس واژینال). هر دو نوع تصویربرداری ممکن است برای به دست آوردن بهترین نما از اندامهای تولیدمثل انجام شود. یک تست تصویربرداری سونوگرافی استاندارد بهطور قطعی به پزشک شما نمیگوید که آیا شما اندومتریوز دارید یا خیر، اما میتواند کیستهای مرتبط با آندومتریوز (اندومتریوماها) را شناسایی کند.
تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا MRI
ام آر آی نوعی آزمون یا معاینه است که از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی بهمنظور ایجاد تصاویر دقیق از اندامها و بافتها در بدن شما استفاده میکند. برای برخی، MRI با دادن اطلاعات دقیق در مورد محل و اندازهی ایمپلنتهای اندومتری به جراح شما، به برنامهریزی جراحی کمک میکند.
لاپاروسکوپی.
در برخی موارد، پزشک شما ممکن است شما را برای انجام رویهای که به جراح اجازه میدهد به داخل شکم شما نگاه کند (لاپاروسکوپی)، به یک جراح ارجاع دهد. در حالی که شما در بیهوشی عمومی قرار میگیرید، جراح شما یک برش کوچک را نزدیک ناف شما ایجاد میکند و یک ابزار مشاهدهی دقیق و ظریف (لاپاراسکوپ) را به دنبال یافتن نشانههایی از بافت اندومتری خارج از رحم وارد میکند. یک لاپاروسکوپی میتواند اطلاعات مربوط به محل، وسعت و اندازهی ایمپلنتهای اندومتری را فراهم کند. جراح شما ممکن است برای آزمایش بیشتر یک نمونه بافت (بیوپسی) بگیرد. اغلب با برنامهریزی جراحی مناسب، جراح شما میتواند به طور کامل اندومتریوز را در طول لاپاروسکوپی درمان نماید، به طوری که شما تنها به یک جراحی نیاز دارید.
درمان
درمان برای اندومتریوز معمولاً شامل دارو یا جراحی است. روشی که شما و پزشکتان انتخاب میکنید به این بستگی دارد که نشانهها و علائم شما تا چه اندازه وخیم است و آیا شما امیدوار هستید که باردار شوید یا خیر. پزشکان معمولاً در ابتدا امتحان روشهای درمانی محتاطانه را توصیه میکنند، اما اگر درمان اولیه با شکست روبرو شود، جراحی را انتخاب مینمایند.
داروهای مسکن
ممکن است پزشک شما توصیه نماید تا از مسکنهای بدون نسخه استفاده نمایید، مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) ، ایبوپروفن (Advil, Motrin IB, …) یا ناپروکسن سدیم (Aleve)، بهمنظور کمک به کاهش گرفتگیهای عضلانی در قاعدگی دردناک. اگر شما در حال تلاش برای باردار شدن نیستید، پزشک شما ممکن است هورمون درمانی را به همراه داروهای ضد درد تجویز نماید.
هورمون درمانی
هورمونهای تکمیلی گاهی اوقات در کاهش یا حذف درد اندومتریوز موثرند. افت و خیز هورمونها در طول چرخهی قاعدگی باعث سفت شدن ایمپلنتها و درهم شکسته شدن و خونریزی میشود. داروهای هورمونی ممکن است رشد بافت آندومتر را کند کرده و از شکلگیری ایمپلنتهای جدید بافت آندومتری جلوگیری کند.
هورموندرمانی، راهحلی دائمی برای اندومتریوز نیست. بعد از متوقف ساختن درمان، میتوانید علائم بیماری را تجربه نمایید.
درمانهای مورد استفاده برای درمان اندومتریوز عبارتند از:
پیشگیری از بارداریهای هورمونی.
قرصهای ضد بارداری، نوار چسبهای و حلقههای واژینال، به کنترل هورمونهای مسئولِ انباشته شدن بافت اندومتری در هر ماه کمک میکنند. زمانی که افراد از یک وسیلهی پیشگیری از بارداری استفاده میکنند، بسیاری از آنها جریان قاعدگی سبکتر و کوتاهتری دارند. استفاده از روشهای هورمونی به منظور کاهش و یا از بین بردن درد در برخی موارد ممکن است کاهش یابد. استفاده از پیشگیری از بارداریهای هورمونی -به خصوص دستههای مربوط به سیکلهای پیوسته- ممکن است در بعضی موارد باعث کاهش یا حذف درد شوند.
هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gn-RH) آگونیستها و آنتاگونیستها.
این داروها تولید هورمونهای محرک تخمدان را مسدود کرده، سطح استروژن را کاهش داده و از قاعدگی جلوگیری به عمل میآورد. این امر باعث میشود که بافت اندومتری کوچک شود. به دلیل اینکه این داروها یک یائسگی مصنوعی ایجاد میکنند، مصرف یک دوز پایین استروژن یا پروژستین همراه با آگونیستهای GN-RH و آنتاگونیستها ممکن است عوارض جانبی یائسگی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن و از دست رفتن بافت استخوان را کاهش دهد. هنگامی که مصرف دارو را متوقف میکنید، دورههای قاعدگی و توانایی بارداری برمیگردند.
پروژستین درمانی.
انواع پروژستین درمانیها، شامل ابزار درون زهدانی (IUD بهمنظور جلوگیری از آبستنی) به همراه لِوونورژسترول (Mirena، Skyla)، ایمپلنت ضد بارداری (Nexplanon)، ضد بارداری تزریقی (Depo-Provera) یا قرص پروژستین (Camila) که میتوانند دورههای قاعدگی و رشد ایمپلنتهای اندومتری را متوقف سازند، ممکن است علایم و نشانههای اندومتریوز را کاهش دهند.
مهارکنندههای آروماتاز.
مهار کنندههای آروماتاز دستهای از داروها هستند که میزان استروژن را در بدن شما کاهش میدهند. پزشک شما ممکن است یک مهارکنندهی آروماتاز را به همراه یک پروژستین یا یا ترکیبی از ضد بارداری هورمونی بهمنظور درمان اندومتریوز تجویز کند.
جراحی محتاطانه
اگر اندومتریوز دارید و در حال تلاش برای باردار شدن هستید، جراحی برای حذف ایمپلنتهای اندومتریوز در عین حفظ رحم و تخمدان (جراحی محتاطانه) ممکن است شانس موفقیت شما را افزایش دهد. اگر درد شدیدی ناشی از اندومتریوز دارید، ممکن است از عمل جراحی نیز سود ببرید، اما اندومتریوز و درد ممکن است دوباره برگردد.
پزشک شما ممکن است این عمل را به وسیله لاپاروسکوپی و یا در موارد کمتر معمول، از طریق جراحی سنتی شکمی در موارد گستردهتر انجام دهد. حتی در موارد شدید اندومتریوز، این بیماری اغلب با جراحی لاپاروسکوپی درمان میشود.
در عمل جراحی لاپاروسکوپی، جراح شما یک ابزار مشاهدهی باریک و ظریف (لاپاروسکوپ) را از طریق یک برش کوچک در نزدیکی ناف شما وارد کرده و ابزارهایی را برای حذف بافت اندومتری از طریق یک برش کوچک دیگر داخل مینماید. بعد از جراحی، پزشک شما ممکن است بمنظور کمک به بهبود درد، مصرف داروهای هورمونی را تجویز نماید.
درمان باروری
اندومتریوز میتواند منجر به مشکل در آبستنی شود. اگر در باردار شدن مشکل دارید، پزشکتان ممکن است درمان باروری تحت نظارت یک متخصص باروری را توصیه نماید. درمان باروری از تحریک تخمدان شما، تا ایجاد تخمکهای بیشتر و همچنین بارورسازی آزمایشگاهی متغیر است. اینکه کدام روش درمانی برای شما مناسب است، بستگی به وضعیت شخصی شما دارد.
هیسترکتومی به همراه حذف تخمدانها
جراحی برای حذف رحم (هیسترکتومی) و تخمدان (اوفورکتومی) بهعنوان موثرترین درمان برای آندومتریوز محسوب میشد. اما متخصصان اندومتریوز در حال دور شدن از این رویکرد هستند. در عوض بر روی برداشت دقیق و کامل تمام بافت اندومتریوز تمرکز نمودهاند.
داشتن تخمدان شما باعث از بین رفتن نتایج یائسگی میشود. فقدان هورمون تولیدشده توسط تخمدان ممکناست باعث بهبود درد اندومتریوز برای برخی از افراد شود. اما برای دیگران، اندومتریوزی که پس از جراحی باقی میماند، علائم بیماری را همچنان بهدنبال دارد. یائسگی زودرس همچنین خطر بیماریهای مربوط به قلب و عروق، بیماریهای متابولیک خاص و مرگ زودرس را به همراه دارد.
برای رفع علائم و نشانههای مرتبط با آندومتریوز، مانند خونریزی شدید قاعدگی و قاعدگیهای دردناک ناشی از گرفتگی رحم، در کسانی که نمیخواهند باردار شوند، خارج کردن رحم (هیسترکتومی) گاهی میتواند مورد استفاده قرار گیرد. حتی وقتی تخمدانها بر جای بمانند، هیسترکتومی ممکن است هنوز تاثیرات بلندمدتی بر روی سلامتی شما داشته باشد، به خصوص اگر قبل از سن ۳۵ عمل جراحی داشته باشید.
پیدا کردن پزشکی که با او احساس راحتی میکنید در مدیریت و درمان اندومتریوز بسیار مهم است. شما ممکن است نیاز داشته باشید تا قبل از شروع هر درمانی یک نظر دوم را به دست آورید، تا مطمئن شوید که تمام گزینههایتان و نتایج ممکن را میدانید.
سبک زندگی و درمانهای خانگی
اگر درد شما ادامه پیدا کرده و یا اگر درمانی پیدا کردید که گاهی ثمربخش است، شما می توانید تدابیری در خانه را امتحان نمایید تا ناراحتی شما را تسکین دهد.
- حمام گرم و یک تشک مجهز به گرمکن میتواند به تسکین دادن ماهیچههای لگن، کاهش گرفتگی و درد کمک کند.
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) بدون نسخه، مانند ایبوپروفن (Advil, Motrin IB, …) یا ناپروکسن سدیم (Aleve)، میتواند به کاهش گرفتگیهای عضلانی در قاعدگی دردناک کمک نماید.
داروهای جایگزین
برخی از افراد، تسکین درد اندومتریوز پس از درمان با طب سوزنی را گزارش میکنند. با این حال، تحقیقات کمی در مورد این – و یا هر مورد دیگری- درمان جایگزین برای آندومتریوز در دسترس است. اگر شما علاقمند به پیگیری این درمان هستید، با امید به اینکه بتواند به شما کمک کند، از پزشک خود بخواهید که یک متخصص طب سوزنی قابل اطمینان را به شما معرفی نماید.
مقابله و پشتیبانی
اگر با اندومتریوز و عوارضش سروکار دارید، پیوستن به گروه پشتیبان برای زنان با مشکلات آندومتریوز یا باروری را امتحانکنید. گاهی اوقات این امر به سادگی کمک میکند تا با دیگر زنان صحبت کنید. کسانی که میتوانند با احساسات و تجربیات شما ارتباط داشته باشند. اگر شما نمیتوانید یک گروه پشتیبان در جامعهی خود پیدا کنید، به دنبال یک نمونهی آنلاین از آنها بگردید.
آماده شدن برای قرار ملاقات با پزشک
اولین قرار ملاقات شما احتمالاً با پزشک مراقبتهای اولیه و یا پزشک متخصص زنان خواهد بود. اگر بهدنبال درمان ناباروری هستید، ممکناست به پزشکی مراجعهکنید که متخصص هورمون باروری و بهینهسازی باروری (متخصص غدد جنسی) است. از آنجایی که قرار ملاقاتها میتواند کوتاه باشد و این امر میتواند سبب شود که شما همهی چیزی را که میخواهید بحث کنید را به یاد نیاورید، ایدهی خوبی است که قبل از قرار ملاقاتِ خود آماده شوید.
آنچه که شما میتوانید انجام دهید:
- لیستی از هر علائمی که شما تجربه میکنید را تهیه نمایید. شامل تمام علائم شما، حتی اگر فکر نمیکنید که مرتبط باشند.
- لیستی از داروهای گیاهی یا مکملهای ویتامینی که مصرف میکنید، تهیه نمایید؛ شامل چگونگی مصرف آنها و دوزهای مصرفی.
- در صورت امکان یک عضو خانواده یا یکی از دوستان نزدیکتان همراه شما باشد. ممکناست اطلاعات زیادی را در ملاقاتتان دریافت کنید و این امر میتواند دشوار باشد تا همهچیز را بیاد آورید.
- یک دفترچه یادداشت یا ابزار الکترونیکی باخود ببرید. از آن برای یادداشتبرداری از اطلاعات مهم در طول ملاقات خود استفاده نمایید.
- فهرستی از سوالات خود را آماده نمایید تا از پزشک خود بپرسید. ابتدا مهمترین سوالات خود را فهرست کنید تا مطمئن شوید که به این نکات توجه دارید.
در مورد اندومتریوز، برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- اندومتریوز چگونه تشخیص داده میشود؟
- چه داروهایی برای درمان اندومتریوز در دسترس است؟ آیا دارویی وجود دارد که علائم مرا بهبود بخشد؟
- چه عوارض جانبی را میتوان از مصرف دارو انتظار داشت؟
- تحت چه شرایطی جراحی را توصیه میکنید؟
- آیا قبل یا بعد از جراحی باید دارویی مصرف کنم؟
- آیا اندومتریوز بر توانایی من برای باردار شدن تاثیر خواهد گذاشت؟
- آیا درمان اندومتریوز میتواند باروری من را بهبود بخشد؟
- آیا شما میتوانید هر گونه درمان دیگری را که ممکن است امتحان کنم توصیه نمایید؟
اطمینان حاصل کنید که شما همهی چیزی را که پزشکتان به شما میگوید، درک میکنید. برای درخواست از پزشکتان بهمنظور تکرار اطلاعات یا رسیدن سوالات تکمیلی برای روشن شدن موضوع تردیدی به خود راه ندهید.
از پزشک خود چه انتظاری داشته باشید؟
برخی سوالات احتمالی که ممکن است از پزشکتان بپرسید شامل موارد زیر است:
- هر چند وقت یک بار این علائم را تجربه میکنید؟
- چه مدت این علائم را داشتهاید؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- آیا به نظر میرسد علائم شما به چرخه قاعدگی شما مربوط باشد؟
- آیا چیزی باعث بهبود علایم شما میشود؟
- آیا چیزی باعث بدتر شدن علایم شما میشود؟
آندومتریوز میتواند باعث درد -گاهی اوقات شدید- به ویژه در طول دوران قاعدگی شود. مشکلات باروری نیز ممکن است توسعه یابند. خوشبختانه، درمانهای موثر در دسترس هستند.