اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟

مقدمه

شخصیت عبارت است از الگوهای رفتاری مشخص و ثابت که به‌واسطه آن فرد دنیا، دیگران و خودش را از آن طریق درک کرده و با آن ارتباط برقرار می‌کند. اختلال‌های شخصیت از جمله اختلال شخصیت اجتنابی الگوهای سخت، غیرقابل انعطاف و ناسازگاری هستند که باعث ایجاد مشکل در روابط اجتماعی و کارکردهای فرد شده و باعث استرس در فرد می‌شوند. این الگوها بر همه جنبه‌های زندگی تاثیر می‌گذارند و با انتظارات فرهنگی دیگران به‌شدت متفاوت هستند.

اختلال شخصیت اجتنابی

افراد دچار اختلال شخصیت اجتنابی در رابطه با کار و ارتباطات مشکل‌دارند. آنها از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب‌می‌کنند، احساس بی‌کفایتی و نابسندگی دارند و به طردشدن از سوی دیگران به‌شدت حساسند. آنها به‌شدت نگران نظر دیگران درباره خودشان هستند. آنها از این هراس دارند که دیگران از آنها خوششان نیاید و ارزشی برای ارتباط با او قائل‌نشوند. این ترس آنها ناشی از عدم اعتمادبه‌نفس در شخصیت اجتنابی است. آنها از طردشدن توسط دیگران به‌شدت می‌ترسند و درنتیجه ریسک آغاز ارتباط را نمی‌پذیرند. شخصیت اجتنابی مشتاق رابطه است ولکن از ترس طردشدن از هرگونه ارتباط اجتناب‌می‌کند. این برخلاف شخصیت اسکیزوئید است که اصولا از هرگونه ارتباطی دوری‌می‌جوید و تمایلی به ارتباط ندارد و درتنهایی خویش راحت‌تر است.

احساس بی‌کفایتی در آنها باعث‌می‌شود از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب‌کنند و اجتناب‌کردن به‌نوبه خود باعث‌می‌شود در موقعیت‌های اجتماعی مهارت لازم نداشته‌باشند و درنتیجه احساس ناتوانی و بی‌عرضگی کنند. ترس و اضطرابشان در موقعیت‌های اجتماعی باعث‌می‌شود دیگران آنها را مسخره‌کنند که این امر فکر من بی‌عرضه هستم را در آنها بیشتر تقویت‌می‌کند و باعث‌می‌شود در یک دور باطل افتاده و بازهم بیشتر اجتناب‌کنند.

آنها در موقعیت‌های اجتماعی از ترس اشتباه کردن، مورد تمسخر قرار گرفتن، قرمز شدن و به لکنت افتادن صحبت نمی‌کنند. آنها وقت زیادی را صرف آن می‌کنند که نشانه‌های تائید و یا رد کردن را در اطرافیان بیابند.

افرادی‌که اختلال شخصیت اجتنابی دارند از فعالیت‌های کاری اجتناب‌می‌کنند و پیشنهادات شغلی را به‌دلیل ترس از انتقاد و شکست یا ناامید کردن دیگران رد می‌کنند. آنها از موقعیت‌های اجتماعی نیز به‌دلیل عزت‌نفس پائین و احساس عدم‌کفایت اجتناب‌می‌کنند. در صورت اجبار به کار کردن به مشاغلی روی می‌آورند که کمترین ارتباط را بادیگران داشته‌باشد. ذهنشان دائما درگیر ناتوانی‌هایشان است و تنها زمانی با دیگران ارتباط برقرار می‌کند که مطمئن هستند طرد نمی‌شوند. از دست دادن و طرد شدن چنان برای آنها دردآور است که تنهایی را بر ریسک ارتباط برقرار کردن و طردشدن ترجیح‌می‌دهند.

دیگران افراد دچار اختلال شخصیت اجتنابی را افرادی ترسو، تنها، خجالتی و گوشه‌گیر می‌دانند. به‌جهت نداشتن ارتباطات اجتماعی آنها شبکه حمایت اجتماعی در زمان‌های بحران ندارند. آنها در خیالاتشان آرزوی پذیرفته‌شدن از سوی دیگران و داشتن یک رابطه‌عاطفی ایده‌ال را دارند.

فیلم‌ها و چهره‌های مشهور

از فیلم‌های مشهور با شخصیت اجتنابی می‌توان به:

۱. پدر خوانده (۱۹۷۲) نقش فردو کلرئونه

۲. زلیج (۱۹۸۳)

از جمله چهره‌های مشهوری که به اختلال شخصیت اجتنابی دچار بودند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

۱. کیم باسینگر (هنرپیشه زن فیلم‌های استعداد ذاتی، نه هفته ونیم، دیگر هرگز نگو هرگز، و برنده اسکار فیلم محرمانه لس آنجلس و …)

۲. مایکل جکسون

۳. دانی اوزموند (خواننده)

نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی

برای آنکه شخصی تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی دریافت کند، باید حداقل ۴ نشانه از موارد زیر را داشته باشد:

۱. از انتقاد و تائید نشدن به‌شدت آسیب می‌بیند؛

۲. دوست نزدیکی ندارد؛

۳. تمایلی به معاشرت با دیگران ندارد؛

۴. از فعالیت‌ها و یا مشاغلی که مستلزم ارتباط با دیگران است، اجتناب می‌کند؛

۵. از موقعیت‌های اجتماعی از ترس اشتباه کاری خجالت می‌کشد؛

۶. مشکلات را بیش از اندازه واقعی آن می‌بیند و در آن اغراق می‌کند؛

۷. حتی در روابط صمیمانه احساسات و هیجانات خود را بروز نمی‌دهد. از ترس تمسخر و خجالت با دیگران صمیمی نمی‌شود؛

۸. از لحاظ اجتماعی احساس بی‌عرضگی، کهتری و نخواستنی بودن می‌کند؛

۹. تمایلی به ریسک کردن و یا انجام کارهای جدید ندارد، زیرا می‌ترسد خرابکاری کند؛

۱۰. عزت‌نفس پائین دارد.

شیوع اختلال شخصیت اجتنابی

اختلال شخصیت اجتنابی مانند سایر اختلال‌های شخصیت تنها در بزرگسالی تشخیص داده می‌شود، زیرا تا پیش از آن شخصیت در حال رشد و تغییر است و نشانه‌های شخصیت اجتنابی می‌تواند موقت به‌وجود آمده باشد در حالیکه اختلال شخصیت اجتنابی الگویی فراگیر و بلندمدت است. در صورتی که در کودکی و نوجوانی تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی گذاشته شود نشانه‌ها حداقل باید یکسال در فرد حضور داشته باشد.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته اختلال شخصیت اجتنابی ۱ درصد افراد جامعه را شامل می‌شود و بین زنان و مردان تفاوتی دیده نمی‌شود. همانند سایر اختلال‌های شخصیت شدت نشانه‌ها در دهه چهارم و پنجم زندگی با افزایش سن کاهش می‌یابد.

سبب شناسی اختلال شخصیت اجتنابی

علم روانشناسی امروزه نمی‌داند چه چیز عامل ایجاد این نوع اختلال است، اگرچه تئوری‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد. اکثر محققین ترکیبی از دلایل ۱) زیستی (ژن‌ها و ارث) ۲) روانی (خلق و خو و شخصیت فرد که به‌واسطه محیط و مهارت‌های آموخته شده ایجاد می‌شود) ۳) اجتماعی (نحوه ارتباط با خانواده و دوستان در کودکی) را در این اختلال موثر می‌دانند و هیچ تک عاملی را به‌تنهایی دلیل شکل‌گیری این اختلال نمی‌دانند.

در کودکی اختلال شخصیت اجتنابی خود را به‌صورت خجالتی بودن، گوشه‌گیری، اجتناب از غریبه‌ها و مکان‌های جدید نشان می‌دهد. اگرچه این نشانه‌ها در کودکان به کرات دیده می‌شود و لزوما نشانه آن نیست که کودک در بزرگسالی به اختلال شخصیت اجتنابی دچار می‌شود. در نوجوانی نیز ترس زیاد می‌تواند نشانه اختلال شخصیت اجتنابی باشد. بنابراین شدت و تداوم این نشانه‌ها و نه صرفا حضور این نشانه‌ها می‌تواند برای والدین هشدار دهنده باشد.

بعضی والدین به‌جهت ترس و اضطرابی که خود احساس می‌کنند، به‌شدت از کودک خود محافظت کرده در حمایت از او افراط کرده‌اند. این والدین الگوی ترس از موقعیت‌های اجتماعی و کناره‌گیری را به کودک نشان داده‌اند و کودک مستعد از لحاظ ژنتیکی را به‌سمت اختلال شخصیت اجتنابی سوق داده‌اند.

اختلالات همراه شخصیت اجتنابی

فردی که اختلال شخصیت اجتنابی دارد احتمال مشکلات دیگری مانند سوء مصرف مواد و یا اختلال خلق مانند اضطراب، اضطراب اجتماعی و افسردگی و نیز اختلال شخصیت وابسته و اختلال شخصیت مرزی در او بالا می‌باشد.

ارتباط با شخصیت اجتنابی- ازدواج با شخصیت اجتنابی

در صورتی که با یک شخصیت اجتنابی در ارتباط هستید باید آگاه باشید که هرچقدر به او ابراز محبت کنید برای او کافی نمی‌باشد و او را راضی نمی‌کند. از سویی دیگر او مهارت ابراز عاطفه و ارضا نیازهای عاطفی و اجتماعی شما را ندارد و در طول زمان این موضوع باعث خشم و ناراحتی شما می‌شود. حتی در ابتدای رابطه نیز معمولا شما زحمت تداوم رابطه را بر دوش می‌کشید. شما تلفن می‌کنید، تعیین قرار ملاقات با شما است، و حتی پیشرفت صمیمیت نیز بر دوش شما است.

او در میهمانی‌ها همراه شما نخواهد بود و به بهانه‌های مختلف از اکثر آنها فراری است. اگر هم در جمع حاضر شود مسلما در گوشه‌ای به‌تنهایی می‌نشیند و با کسی هم‌صحبت نمی‌شود. او شما را از شرکت در میهمانی‌ها برحذر می‌دارد و تا جای ممکن روابط شما را محدود می‌کند.  اضطراب و نگرانی از روابط اجتماعی در طول زمان می‌تواند بر اعتماد به‌نفس شما نیز تاثیر بگذارد.

شخصیت اجتنابی به‌جهت فرار از اجتماع از لحاظ شغلی نمی‌تواند پیشرفت کند و اندک اندک مسئولیت‌های شغلی و اجتماعی زندگی بر دوش شما خواهد افتاد. همه اینها شما را خسته و خشمگین می‌کند. حتی مسئولیت حفظ رابطه نیز بر دوش شما است. مهر و محبت و ابراز عواطف و احساسات باید از سمت شما صورت بگیرد. در اکثر مواقع حتی اقدام برای شروع رابطه جنسی نیز از سمت شما باید صورت پذیرد.

اما چرا جذب شخصیت اجتنابی شده‌اید؟

مهمترین دلیل الگوی طرد و ترک در شما است. والدین شما نیز احتمالا رفتارهایی شبیه او را با شما داشته‌اند. شما جذب روابطی می‌شوید که ابراز عواطف زیادی در آن صورت نمی‌گیرد و شما همیشه برای کسب محبت دیگری باید تلاش زیادی کنید. طرف مقابل نیز گاهی واکنشی هر چند اندک نشان می‌دهد. به‌عبارت ساده شما عاشق رابطه‌ای از نوع موش و گربه بازی هستید. رابطه‌ای که از عشق و عاطفه طرف مقابل مطمئن نمی‌باشید و مدام باید به‌گونه‌ای در پاسخ به سوال ذهنی خود تلاش کنید.

اگر با این تصور که او ویژگی‌های مثبت زیادی دارد و این اختلال او را پس از ازدواج تغییر می‌دهید وارد رابطه با او می‌شوید باید بدانید که هرگونه اختلال شخصیت و از جمله اختلال شخصیت اجتنابی الگویی پایدار و فراگیر است و بر تمامی جنبه‌های زندگی شما تاثیر می‌گذارد. از سویی دیگر تغییر در اختلال شخصیت حتی با جلسات منظم درمانی فرایندی بسیار طولانی مدت بوده و تغییر تنها در محدوده مشخصی صورت می‌گیرد.

ویژگی‌های افراد دچار اختلال شخصیت اجتنابی چنان است که به‌راحتی نمی‌توانید رابطه با آنها را تمام کنید زیرا هراس و وحشتی که آنها از طرد شدن دارند و وابستگی آنها به شما باعث می‌شود بابت جدا شدن از آنها احساس عذاب وجدان و گناه کنید. ولکن باید بدانید شما مسئول خوشحالی و رضایت دیگران نیستید. آنها باید به خود کمک‌کنند و درصدد درمان باشند در غیر اینصورت شما را نیز از پای در خواهند آورد. ماندن در کنار چنین‌فردی باعث می‌شود او برای همیشه در الگوی اجتنابی خود باقی‌بماند و انگیزه‌ای برای تغییر نخواهد داشت.

درمان اختلال شخصیت اجتنابی

افرادی که اختلال شخصیت اجتنابی دارند همانند سایر اختلال‌های شخصیت هیچ تمایلی به درمان ندارند و تا زمانی که مجبور نشوند و زندگی آنها را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار ندهد اقدام به درمان نمی‌کنند.

درمان شخصیت اجتنابی مستلزم درمانگری است که در درمان اختلال‌های شخصیت مهارت و تجربه دارد. مراجع در جلسات درمان نیز الگوی اجتنابی دارد و به‌راحتی با درمانگر ارتباط برقرار نمی‌کند و نگران تائید نشدن توسط درمانگر است. درمان شخصیت اجتنابی از طریق شناخت درمانی و طرحواره درمانی انجام می پذیرد.

مانند سایر اختلال‌های شخصیت دارو درمانی مناسب اختلال شخصیت اجتنابی نمی‌باشد و مراجع باید روان‌درمانی شود اگرچه داروهای ضدافسردگی به‌فرد کمک می‌کند تا ترس از طرد شدن او کاهش بیابد.

منابع:

www.psychologytoday.com

https://psychcentral.com