درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا)

دیسلکسیا یا اختلال خواندن (Dyslexia) چیست؟

درمان اختلال خواندن : دیسلکسیا یا اختلال خواندن، یکی از انواع اختلالات یادگیری می‌باشد. شایع‌ترین اختلالات یادگیری شناخته شده عبارت‌اند از:

اختلال خواندن یا دیسلکسیا
اختلال نوشتن یا دیس گرافیا
اختلال ریاضی یا دیس کلکولیا
اختلال در مهارت‌های حرکتی یا دیس پراکسیا
اختلال در فهم و درک معنای کلام

دیسلکسیا یا اختلال خواندن عبارت است از ناتوانی فرد در خواندن. مهارت خواندن نیازمند آن است که اولاً مغز فرد، بین حروف و صدای آنها ارتباط برقرار کند و در ثانی، آن صداها را با نظم مشخصی تلفظ کند و در نهایت، کلمات را در قالب جمله و جملات را در قالب پاراگراف بخواند.

کودکانی که به اختلال خواندن (دیسلکسیا) دچار هستند، در روان و رسا خواندن کلمات دچار اشکال هستند. این کودکان در مهارت‌های زبانی مشکل دارند، بنابراین ممکن است علاوه بر مشکل خواندن، در دیگر مهارت‌های زبانی از جمله نوشتن، هجی کردن، فهمیدن و تلفظ کلمات نیز دچار مشکل باشند. کودکان مبتلا به اختلال خواندن (دیسلکسیا) ممکن است در درک جملات نیز مشکل داشته باشند.

انواع اختلال یادگیری خواندن

اختلال خواندن (دیسلکسیا) را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد: ۱. اختلال خواندن (دیسلکسیا) که به‌علت مشکل در رمزگشایی (Decoding) در سطح کلمه به‌وجود می‌آید، ۲. اختلال خواندن (دیسلکسیا) ناشی از فهم ضعیفِ آنچه خوانده می‌شود. درک‌کنندگان ضعیف ممکن است به‌خوبی از کلمه، رمزگشایی کنند اما در فهم آنچه می‌خوانند، مشکل داشته باشند.

تخمین زده می‌شود که بین ۸ تا ۱۰ درصد کودکان به اختلالات یادگیری مبتلا هستند. اختلال خواندن (دیسلکسیا) بیش از دیگر اختلالات یادگیری در میان کودکان شایع است. ۸۰ درصد از اختلالات یادگیری را اختلال خواندن (دیسلکسیا) تشکیل می‌دهد.

بعضی افراد گمان می‌کنند که اختلال خواندن (دیسلکسیا) نقصی در بینایی است که باعث می‌شود کودک کلمات را برعکس یا عقب و جلو ببیند، در حالیکه اختلال خواندن (دیسلکسیا) هیچ ارتباطی با مشکل بینایی ندارد. اختلال خواندن (دیسلکسیا) هیچ ارتباطی با میزان هوش کودک نیز ندارد، زیرا کودکان کم‌هوش‌تر و باهوش‌تر هردو به آن مبتلا می‌شوند. افراد باهوشی از جمله انیشتین و ادیسون نیز به این اختلال مبتلا بوده‌اند.

دلایل ایجاد اختلال خواندن (دیسلکسیا)

دلایل ژنتیک و ارثی: تحقیقات نشان می‌دهند والدینِ ۴۹ درصد کودکان نارساخوان، دچار اختلال خواندن (دیسلکسیا) هستند و این امر نشان می‌دهد احتمال بروز این اختلال در افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها به این اختلال دچار هستند، بیشتر است. در صورت وجود یک فرد نارساخوان در خانواده، لازم است هر چه سریعتر برای تشخیص و درمان کودک اقدام شود.

آناتومی مغز: دانشمندان کشف کردند که بین مغز افراد دچار اختلال خواندن (دیسلکسیا) و افراد دیگر تفاوت‌هایی وجود دارد. این تفاوت‌ها در مناطقی از مغز می‌باشد که مسئول مهارت‌های زبانی است. مغز کودک دچار دیسلکسیا، کلمات نوشته شده را به‌نحو متفاوتی پردازش می‌کند. این امر باعث می‌شود تشخیص، هجی کردن و رمزگشایی کلمات به‌سختی صورت گیرد. اما خبر خوب آن است که دانشمندان دریافته‌اند به‌خاطر خاصیت الاستیسیته مغز، با انجام فعالیت‌های مغزی و تحت آموزش، شکل مغز قابلیت تغییر دارد و این کودکان می‌توانند بخوانند و بنویسند.

علائم و نشانه‌های اختلال خواندن (دیسلکسیا)

نشانه‌های اختلال خواندن (دیسلکسیا) در هر کودکی می‌تواند متفاوت باشد. تنها خصیصه‌ی مشترک کودکان دچار دیسلکسیا آن است که توانایی خواندن در آنها از سطح هم‌قطاران آنها پایینتر است. به‌طور معمول، اختلال خواندن (دیسلکسیا) عبارت است از ناتوانی در رسا و روان خواندن و مشکل در هجی کردن. اگرچه اختلال خواندن (دیسلکسیا) در بعضی از کودکان بر روی توانایی نوشتن، درک مطلب و ریاضیات آنها نیز اثر می‌گذارد.

مهمترین نکته در اختلال خواندن (دیسلکسیا)، ناتوانی در رمزگشایی کلمات است. رمزگشایی عبارت است از مهارت هماهنگ کردن کلمات با آواها به‌جهت خواندن رسا و روان کلمات. دلیل این امر آن است که آنها در تشخیص آواهای کلمات به‌صورت جدا مشکل دارند.

کودکانی که دچار اختلال خواندن (دیسلکسیا) هستند، معمولاً از خواندن اجتناب می‌کنند و در هنگام خواندن دچار اضطراب، استیصال و ناامیدی می‌شوند. عزت نفس این کودکان در طول زمان تضعیف می‌شود.

اختلال خواندن (دیسلکسیا)، خود را در پیش از مدرسه اینگونه نشان می‌دهد:

• کودک در تشخیص یکسان بودن ریتم‌های دو کلمه مشکل دارد و کلمات هم قافیه را از هم تشخیص نمی‌دهد. مانند: میز و تیز.
• کودک در یادگیری کلمات جدید مشکل دارد.
• کودک در تشخیص حروف و تطبیق حروف با صدای آنها مشکل دارد.
• کودک در بیان حرف اول یک کلمه گیر می‌کند و نمی‌تواند کل کلمه را بگوید.
• این کودکان با تاخیر، صحبت کردن را آغاز می‌کنند.

اختلال خواندن (دیسلکسیا) در دوران مدرسه به‌صورت‌های زیر خود را نشان می‌دهد:

• کودک در هجی کردن مشکل دارد و به‌سرعت، هجی کردن کلماتی که فراگرفته است را فراموش می‌کند.
• توانایی خواندن در کودک نسبت به سطح تحصیلی و توانایی صحبت کردنش، پایینتر است.
• کودک در تشخیص کلماتی که نوشتارش با خواندنش متفاوت است، مشکل دارد؛ مانند کلمه خاهش که خواهش نوشته می‌شود.
• در ترکیب کردن صداها و تلفظ یک واژه مشکل دارد. به‌طور مثال حروف ص، ن، د، ل، ی را تشخیص داده و تک تک می‌خواند، ولی نمی‌تواند کلمه صندلی را تشخیص بدهد.
• حروف آخر کلمه‌ها را حذف می‌کند. به‌طور مثال، خوردند را خوردن می‌گوید.
• برخی کودکان ممکن است در خواندن کلمات، مشکل نداشته باشند و آن را حفظ کرده باشند، ولکن حروف را نمی‌شناسند.
• سرعت خواندن کودک پایین است.
• در تلفظ یک واژه ناآشنا، مشکل دارد.
• کودک کلمات را بدون فاصله و پشت هم می‌خواند.
• کودک مبتلا به دیسلکسیا، الفبا و تلفظ آن را دیرتر از سایر کودکان فرا می‌گیرد.
• کودک دچار اختلال خواندن (دیسلکسیا) ممکن است در به‌خاطر سپردن روزهای هفته، ماه‌های سال و رنگ‌ها مشکل داشته باشد.
• در یادگیری زبان خارجی مشکل دارند.
• معمولاً سطح نوشتاری این کودکان پایینتر از سطح دانش و هوش هم‌سن و سال‌های خودش است.

درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا)

با درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) این مشکل از بین نمی‌رود، ولکن با تحت مراقبت و آموزش قرار گرفتن کودک، افراد مبتلا می‌توانند افراد به‌شدت موفقی در زندگی گردند.

تشخیص زودهنگام اختلال خواندن (دیسلکسیا) و آموزش و حمایت از کودک دچار دیسلکسیا، به درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) کمک می‌کند. تشخیص زودهنگام اختلال خواندن (دیسلکسیا) توسط والدین باعث می‌شود کودک پیشرفت بیشتری در مدرسه داشته باشد و در عین حال، آشنایی والدین با این اختلال کمک می‌کند تا آنها برای پیشرفت تحصیلی کودک خود با وارد کردن فشارهای نامناسب، انتقاد، سرزنش و نصیحت، عزت نفس کودک را تضعیف نکرده و او را به‌سمت افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و بدرفتاری سوق ندهند.

پیش از درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) لازم است تشخیص صحیحی توسط متخصص انجام پذیرد و اختلال خواندن (دیسلکسیا) از مشکلات دیگری چون مشکل بینایی، نقص شنوایی، هوش پایین، مشکلات اقتصادی و اجتماعی متمایز شود.

درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) از طریق دارو تنها برای مشکلات همراه آن چون بیش فعالی و عدم تمرکز، اضطراب و افسردگی انجام می‌شود؛ زیرا اختلال خواندن بیماری نمی‌باشد، بلکه نتیجه نوع متفاوت تفکر و یادگیری است و درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) از طریق دارو حداقل تا امروز ممکن نمی‌باشد.

روشی که برای درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) استفاده می‌شود، روش اورتون گلینگهام است. در این روش، ارتباط بین صداها و حروف آموزش داده می‌شود. این روش بر اساس نحوه یادگیری زبان در کودکان است و گام به گام بر اساس آن پیش می‌رود. این ایده قصد دارد مهارت خواندن و هجی کردن را به مهارت‌های تشکیل دهنده جزیی آن تقسیم کند و گام به گام این مهارت‌ها را به کودک آموزش دهد. کودک پیش از آنکه از یک مهارت به مهارت دیگر برود، باید بر آن مهارت تسلط کافی پیدا کند و بعد سراغ مهارت بعدی برود.

نام رسمی این روش، تکنیک چند حسی آموزش زبان نام دارد که

حواس چندگانه را درگیر خواندن می‌کند. آموزشگر در این شیوه تلاش دارد از طریق به‌کارگیری حداکثر حواس مختلف کودک از جمله بینایی، شنوایی، حرکت و لامسه، ارتباط بین حروف و صدای آنها را در ذهن کودک به‌وجود آورد. به‌طور مثال، کودک حروف را بر روی کاغذهای برجسته و زبری لمس می‌کند و یا آنکه با ضربه‌های انگشتان خود، صدای هجاها را در می‌آورد.

باور این روش بر آن است که هر کودکی از طریق متفاوتی یاد می‌گیرد. بعضی کودکان از طریق بینایی، برخی شنوایی و گروهی از طریق حرکت و یا لامسه اطلاعات را فرا می‌گیرند، بنابراین معلم باید تلاش کند حواس بیشتری را درگیر کند. به‌طور مثال، برای آموزش واژه‌ی سیب، معلم به‌جای آنکه تنها واژه سیب را بنویسد، باید این شانس را به کودک بدهد تا سیب را ببیند، لمس کند، بو کند و مزه آن را بچشد.

برنامه خواندن بارتون (Barton reading program) برای افراد غیرمتخصص و والدین ایجاد شده است تا به‌راحتی بتوانند آن را به‌کار گیرند. در صورتی که با زبان انگلیسی آشنا هستید، فیلم‌های رایگان آن را در اینترنت می‌توانید ببینید و آنلاین از خدمات آنها بهره ببرید.

راهکارهای درمان اختلال نوشتن و خواندن جهت استفاده والدین در خانه

۱- نوشتن حروف روی شن.

نوشتن حروف روی شن به کودک کمک می‌کند از حواس بینایی، شنوایی و لامسه خود برای ارتباط بین حروف و صدایشان بهره ببرد. کودک مقدار زیادی شن را بر روی زمین صافی می‌ریزد و با انگشتان خود تلاش می‌کند تا یک حرف و یا یک کلمه را بنویسد و در حین نوشتن، صدای آن را نیز با صدای بلند بیان می‌کند. با ترکیب صدای حروف، کودک کل کلمه را ادا می‌کند.

۲- خواندن کتاب داستان یا پخش داستان‌های صوتی.

از ۶ ماهگی برای کودکتان کتاب داستان با صدای بلند و آرام بخوانید و یا کتاب داستان‌های صوتی برایش پخش کنید. همانگونه که ذکر شد، درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) هرچقدر در سنین پایینتر صورت پذیرد، کودک پیشرفت بیشتری در مدرسه خواهد داشت.

پس از آنکه داستان را برای کودک خواندید و یا خود کودک داستان را خواند، از او می‌خواهید تا داستان را به زبان خودش خلاصه کرده و بیان کند.

۳- درمان اختلال خواندن با بازی

به‌طور مثال، وقتی در حال سفر هستید، می‌توانید نام اشیا و یا چیزهایی که می‌بینید را انتخاب کنید و از کودک بخواهید حدس بزند منظور شما چه کلمه‌ای است. به‌طور مثال، شما کلمه بوقلمون را به‌صورت بق- ل-مون بیان می‌کنید و کودک می‌گوید بوقلمون. این تمرین را به‌صورت برعکس نیز می‌توانید انجام دهید. کودک در این حالت چیزی را انتخاب می‌کند و آن را به‌صورت جدا جدا تلفظ می‌کند و شما حدس می‌زنید منظور او چه می‌باشد. حالت دوم برای کودک دشوارتر است.

۴- سعی کنید کتاب‌های طنز و کتاب داستان‌های همراه با تصویر تهیه کنید و با کودک بخوانید.

از آنجایی که کودک مدت زیادی را در مدرسه صرف خواندن می‌کند، احتمالاً تمرین اضافی خواندن برای او خسته‌کننده است. کتاب‌های طنز و کتاب داستنان‌های همراه با تصویر برای کودک جذابیت بیشتری دارد و آنها را جلب می‌کند. با مشورت کودک خود، کتاب‌هایی تهیه کنید که مورد علاقه کودک‌تان است. کتاب‌هایی تهیه کنید که در سطح مهارت خواندن کودک باشد.

۵- استفاده از کاغذ رنگی.

سه کاغذ رنگی (زرد- سبز- آبی) را جلوی خود بگذارید و زمانی‌که یک کلمه را بیان می‌کنید، دستتان را روی رنگ‌های مختلف حرکت دهید.

به‌طور مثال، برای بیان کلمه گربه اینگونه عمل کنید. با تلفظ گ دستتان را بر روی رنگ زرد بگذارید، با تلفظ ر دستتان را بر روی رنگ سبز بگذارید و با تلفظ ب دستتان را بر روی رنگ آبی قرار دهید. حال از کودک بخواهید حروف را با هم ادا کرده و دستش را بر روی رنگ‌ها حرکت دهد. در این مرحله می‌توانید یکی از کاغذهای رنگی را بردارید و از کودک بپرسید حالا چه حروفی باقی‌مانده است.

در این بازی، کودکان به قید قرعه کارت‌هایی را که عکس اشیا بر روی آن است، انتخاب می‌کنند و سپس با ادای هر حرف آن، یک قدم به جلو حرکت می‌کنند. به‌طور مثال، اگر عکس قوری بر روی کارت باشد، کودک با تلفظ هر حرف، یک قدم به جلو می‌رود. ق-و-ر-ی ۴ حرف دارد و کودک چهار قدم به جلو می‌رود. هر کس زودتر به خط پایان برسد، برنده است.

۶- کتاب‌های شعر برای درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) بسیار مفید است.

خواندن آهنگ‌های ریتمیک و دارای قافیه، به آشنایی کودک با صداهای مرتبط با حروف کمک می‌کند. بخشی از آهنگ را بخوانید و کودک را تشویق کنید تا با شما همراهی کرده و باقی آن را بگوید. کلمات هم قافیه را به‌عنوان بازی می‌توانید استفاده کنید. به‌طور مثال: شما بگویید تشت و او بگوید رشت، بازی- نازی، دوچرخه- می‌چرخه و … .

۷- از علاقه کودک به وسایل ارتباط جمعی بهره ببرید.

اگر کودک به ورزش علاقه دارد، پست‌های ورزشی را بهمراه یکدیگر در اینترنت، مجله و یا روزنامه دنبال کنید. از او بخواهید مطالب مورد علاقه ورزشی را بخواند و برای شما توضیح بدهد.

۸- اجازه دهید کودکتان شما را در حال کتاب خواندن ببیند.

کودکان مشاهده‌گران بسیار دقیقی هستند. اگر کودکان ببینند که والدین آنها کتاب می‌خوانند، به خواندن علاقمند می‌شوند. اگر کودک، شما را هنگامی که با علاقه و هیجان به کتاب خواندن مشغول هستید، ببیند؛ به خواندن علاقمند می‌شود. در خانه فضایی را برای مطالعه کردن اختصاص بدهید. یک مبل راحتی با یک کتابخانه کوچک در یک گوشه اتاق که نور کافی دارد، قرار دهید. تا جای ممکن این فضا را دلنشین کنید.

۹- کودک را به سفر مطالعاتی ببرید.

او را به‌طور منظم به کتابخانه ببرید و او را با مولفین مختلف آشنا کنید.

۱۰- از طریق بازی و تفریح، رابطه بین کلمات را برای کودک توضیح دهید.

به‌طور مثال، وقتی در خیابان راه می‌روید و روی تابلویی نوشته شده است: «ایست»، شما در قالب بازی از کودک می‌خواهید واژه‌های مرتبط مانند ایستگاه، ایستادن و ایستاده را پیدا کند و یا بعد از آنکه مادر بیان کرد، با صدای بلند تکرار کند.

۱۱- استفاده از اپلیکیشن‌های موجود در اینترنت.

در اینترنت، اپلیکیشن‌های بسیار مفیدی وجود دارد که والدین می‌توانند برای درمان اختلال خواندن (دیسلکسیا) کودک خود از آنها استفاده کنند. این اپلیکیشن‌ها در قالب بازی و به‌کارگیری حواس بیشتری از کودک، خواندن را به او آموزش می‌دهند.

پس از آنکه والدین، مشکل اختلال یادگیری خواندن را در کودک خود تشخیص دادند، بهتر است آن را با معلم مدرسه در میان بگذارند. اگر معلم با این اختلال آشنا نمی‌باشد، والدین باید ویژگی‌های کودک خود را برای او توضیح دهند تا او را نیز در روند درمان اختلال یادگیری خواندن کودک خود همراه کنند. در خانه و مدرسه برای این کودکان باید امکانات ویژه‌ای مهیا شود تا کودک راحت‌تر بر اختلال یادگیری خواندن خود غلبه کند. این امکانات شامل:

*** تهیه کتاب‌های صوتی

*** فعالیت‌هایی که کودک باید انجام دهد و جداول آموزشی به‌صورت عکس درآید و تنها نوشتاری نباشد

*** استفاده از متونی با حروف درشت

*** نشانگر کلمات (Bookmarks) به‌جهت دنبال کردن واژه‌ها توسط کودک

*** دادن وقت اضافه برای خواندن و نوشتن به کودک

والدین با به‌کارگیری نکات فوق می‌توانند به درمان اختلال خواندن کودک خود کمک کند. درمان اختلال خواندن اگرچه کاملاً ممکن نمی‌باشد، ولکن با تشخیص به‌موقع و زودهنگام آن می‌توان پیشرفت کودک را تضمین کرد.

منبع:

https://www.psychologytoday.com/