اخلاق در تحقیقات روانشناسی
اخلاق در تحقیقات روانشناسی
اخلاق در تحقیقات روانشناسی به قواعد رفتاری صحیحی گفته می‌شود که در انجام یک تحقیق از ضرورت برخوردار است. ما در برابر شرکت‌کنندگان تحقیق به‌خاطر آسیب‌ها و ضرر و زیان‌های احتمالی، مسئولیتی اخلاق ی و معنوی داریم.
اگرچه این مسئله‌ی مهم باید در زمان تحقیقات درنظر گرفته‌شود، اما لازم‌است روانشناسان به‌یاد داشته‌باشند که آنها از وظیفه‌ای به‌منظور احترام گذاشتن به حقوق و شأن شرکت‌کنندگان تحقیق برخوردارند. این مسئله به این معناست که آنها باید از اصول اخلاق ی و قواعد رفتاری به‌خصوصی پیروی کنند.
در بریتانیا، دستورالعمل‌های اخلاق ی برای تحقیقات توسط انجمن روانشناسی بریتانیا و در آمریکا توسط انجمن روانشناسی آمریکا منتشر شده‌است. هدف این قوانین رفتاری، محافظت از شرکت‌کنندگان تحقیق، اعتبار روانشناسی و خود روانشناسان است. مسائل اخلاق ی به‌ندرت از یک پاسخ ساده، روشن، درست یا غلط برخوردارند. به همین دلیل در اغلب موارد این مسئله باید مورد قضاوت قرار بگیرد که آیا یک تحقیق، درست است یا نه. به‌عنوان مثال، شاید یک مطالعه‌ی مورد باعث ایجاد ناراحتی و آسیب فیزیکی یا روانی برای شرکت‌کننده‌ها شده‌باشد، شاید آنها از درد رنج‌می‌برند یا شاید آسیب جدی به آنها وارد شده.
از طرف دیگر، این تحقیقات می‌تواند به کشفیاتی منجر شود که به‌نفع خود شرکت‌کننده‌ها باشد یا حتی از پتانسیل لازم به منظور افزایش خوشحالی در میان انسان‌ها برخوردار باشد. رزنتال و روزنو (۱۹۸۴)، نیز به‌صحبت در مورد هزینه‌های بالقوه‌ی شکست‌خوردن در انجام تحقیقات به‌خصوص پرداخته‌اند. چه کسی این هزینه‌ها و مزایا را متحمل می‌شود؟ چه کسی قضاوت‌می‌کند که آیا هدف، وسیله را توجیه می‌کند؟
در نهایت، اگر شما هر زمانی دچار شک و تردید شدید که آیا یک تحقیق، اخلاق ی است یا نه، ارزش دارد که این نکته را به‌یاد داشته‌باشید که اگر بین شرکت‌کننده‌ها و محقق، تضادی در منافع وجود داشته باشد، این منافع سوژه‌ی مورد مطالعه است که باید در اولویت قرار بگیرد.
سازمان‌هایی که به تایید اخلاق در تحقیقات می‌پردازند
مطالعات در حال حاضر باید تحت بازبینی‌های وسیع، توسط هیئت‌های بازبینی سازمانی (آمریکا) یا کمیته‌های اخلاقی (انگلستان)، قبل از به اجرا در آمدن قرار بگیرند. تمام تحقیقات در انگلستان نیاز به تایید اخلاق ی توسط یک یا چند سازمان زیر دارد:
بخش کمیته‌ی اخلاقی (DEC): برای بیشتر تحقیقات معمول
نهاد کمیته‌ی اخلاقی (IEC): برای تحقیقات غیرمعمول
کمیته‌ی اخلاقیات بیرونی (EEC): برای تحقیقاتی که به صورت بیرونی تنظیم می‌شوند (تحقیقات NHS)
کمیته‌ها به بازبینی پیشنهادات می‌پردازند تا ارزیابی کنند که آیا مزایای بالقوه‌ی تحقیق، با در نظر گرفتن خطر یا آسیب فیزیکی و روانی احتمالی، قابل توجیه است یا نه. این کمیته‌ها ممکن است از محققان درخواست کنند تا تغییراتی در طراحی یا روند تحقیقات خود ایجاد کنند و یا در برخی از موارد ممکن است درخواست انجام تحقیق به کلی رد شود.
انجمن روانشناسی بریتاتیا (BPS) و انجمن روانشناسی آمریکا (APA) هردو یک اصول اخلاق را در روانشناسی تعیین کرده‌اند که به ارائه‌ی دستورالعمل‌هایی برای انجام تحقیق می‌پردازد. برخی از مسائل اخلاق ی مهم‌تر، موارد زیر را شامل می‌شوند:
رضایت آگاهانه
در هر زمان ممکن، محققان باید رضایت شرکت‌کنندگان را دریافت کنند. در عمل، این مسئله به این معناست که فقط «بله» گرفتن از شرکت‌کنندگان بالقوه برای انجام تحقیق کافی نیست. آنها باید بدانند که این تحقیق در چه موردی است و آنها در حال موافقت کردن با چه چیزی هستند. به عبارت دیگر، روانشناس باید تا جایی که ممکن است، قبل از شروع تحقیق توضیح دهد که این تحقیق چه چیزی را شامل می‌شود و رضایت آگاهانه‌ی شرکت‌کننده‌ها را دریافت کند.
قبل از شروع تحقیق، محقق باید برای شرکت‌کننده‌ها توضیح دهد که چهارچوب کلی تحقیق در مورد چیست و بعد، رضایت (اجازه) آنها را برای شرکت در تحقیق دریافت کند. بزرگسالان (بالای ۱۸ سال) می‌توانند برای شرکت در تحقیق، رضایت یا اجازه‌ی خود را تسلیم کنند. سرپرست قانونی یا والدین کودکان و خردسالان نیز می‌توانند رضایت خود را به منظور اجازه دادن به فرزندان برای شرکت در تحقیق، اعلام کنند.
رضایت آگاهانه همیشه ممکن نیست
البته همیشه ممکن نیست که از شرکت‌کننده‌ها، رضایت آگاهانه دریافت کرد. در زمانی که برای محقق ممکن نباشد که از شرکت‌کنندگان واقعی درخواست کند، می‌تواند از گروه مشابهی از افراد سوال کند که نظر آنها در مورد شرکت کردن در تحقیق چیست. اگر آنها مشکلی نداشته باشند، پس می‌توان اینگونه فرض کرد که شرکت‌کنندگان واقعی نیز آن را قابل قبول می‌دانند. به این روش، رضایت فرضی گفته می‌شود. اگرچه، مشکلی که در این روش وجود دارد این است که ممکن است بین آنچه که مردم فکر می‌کنند ممکن است احساس کنند/ رفتار کنند و احساس واقعی یا رفتاری که ممکن است در طول تحقیق داشته باشند، تناسبی وجود نداشته باشد.
برای اینکه یک رضایت، آگاهانه باشد، فرم‌های رضایت به همراه برگه‌های شامل اطلاعات برای شرکت‌کنندگان موردنیاز است تا اطلاعات لازم در مورد مطالعه‌ی موردنظر همراه با جزئیات در مورد محققان و چگونگی تماس گرفتن با آنها، برای شرکت‌کنندگان مشخص شود.
باید اطلاعات مربوط به موارد زیر در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گیرد:
- بیانیه‌ای که اعلام می‌کند شرکت در این تحقیق داوطلبانه بوده و امتناع از شرکت کردن، از هیچ‌گونه عواقبی مانند از دست دادن منافعی که در هر صورت شامل حال شخص می‌شود، برخوردار نیست.
- هدف تحقیق
- تمام خطرات قابل پیش‌بینی و ناراحتی‌هایی که ممکن است برای شرکت‌کنندگان رخ دهد (در صورت وجود) این موارد نه تنها آسیب فیزیکی بلکه آسیب‌های روانی ممکن را شامل می‌شود.
- روش‌های کاری موجود در تحقیق
- مزایای این تحقیق برای جامعه و حتی برای سوژه‌های انسانی مورد مطالعه.
- مدت زمانی که انتظار می‌رود شرکت‌کننده به عنوان یک سوژه در نظر گرفته شود.
- فردی که در صورت نیاز برای پاسخ دادن به سوالات یا در صورت بروز آسیب یا شرایط اورژانسی باید با او تماس گرفته شود.
- حق شرکت‌کننده برای محرمانه ماندن نام او و همچنین حق او برای انصراف از شرکت در تحقیق، در هر زمانی و بدون داشتن هیچ عواقبی.
گزارش خواستن/ پرسش کردن
پس از تمام شدن تحقیقات، شرکت‌کننده باید قادر باشد تا در مورد روند تحقیق و یافته‌ها با روانشناس صحبت کند. یک ایده‌ی کلی در مورد آنچه که محقق در حال تحقیق کردن بر روی آن بوده و چرایی آن باید در اختیار شرکت‌کننده‌ها قرار بگیرد و نقش آنها در این تحقیق نیز باید برای شرکت‌کننده‌ها توضیح داده شود.
باید در صورت فریب دادن شرکت‌کننده‌ها، واقعیت به آنها گفته شده و چرایی آن توضیح داده شود. باید از آنها پرسیده شود که آیا سوالی در این زمینه دارند یا نه و آن سوالات باید تا جای ممکن، صادقانه پاسخ داده شوند.
گزارش خواستن/ پرسش کردن باید هر چه زودتر و هرچه کامل‌تر انجام بگیرد، آزمایش‌کنندگان باید قدم‌های مسئولانه‌ای به منظور تضمین کردن این که شرکت‌کنندگان این روند را درک خواهند کرد، بردارند.
«هدفِ گزارش خواستن، از میان برداشتن سوءبرداشت‌ها و نگرانی‌هایی است که شرکت‌کننده‌ها در مورد تحقیق دارند تا آنها درک کنند که وقت خود را هدر نداده و با داشتن حس شأن و منزلت و دانش، این تحقیق را ترک کنند. (هریس، ۱۹۹۸)».
هدفِ گزارش خواستن، تنها ارائه‌ی اطلاعات نیست بلکه کمک کردن به شرکت‌کننده‌ها به منظور ترک کردن شرایط آزمایشی، با قالب ذهنی مشابه با زمانی است که آنها وارد این آزمایش شده‌اند. (آرونسون، ۱۹۸۸).
محافظت از شرکت‌کننده‌ها
محققان باید اطمینان حاصل کنند که افرادی که در تحقیق شرکت خواهند کرد دچار آزار و اذیت نخواهند شد. آنها باید در برابر آسیب‌های جسمی و روانی مورد محافظت قرار بگیرند. این مسئله بدین معناست که شما نباید شرکت‌کنندگان را خجالت‌زده کنید، بترسانید، به آنها توهین کنید یا آسیب برسانید.
معمولا احتمال خطر آسیب وارد شدن نباید بیشتر از این احتمال در زندگی معمولی باشد. شرکت‌کننده‌ها نباید در معرض خطراتی قرار بگیرند که از خطراتی که در سبک زندگی معمولی خود ممکن است با آن روبرو شوند، بزرگتر یا وسیع‌تر باشد. محقق همچنین باید اطمینان حاصل کند که اگر گروه‌های آسیب‌پذیر قرار است در تحقیق شرکت کنند (سالمندان، معلولین، کودکان و غیره) آنها باید مراقبت‌های ویژه‌ای را دریافت کنند. به عنوان مثال، اگر در حال تحقیق بر روی کودکان هستید، اطمینان حاصل کنید که مشارکت آنها خلاصه و کوتاه باشد زیرا آنها به راحتی خسته شده و از دامنه‌ی توجه محدودی برخوردارند.
محققان همیشه نمی‌توانند به درستی، خطرات شرکت در یک تحقیق را پیش‌بینی کنند و در برخی موارد یک گزارش خواستن یا پرسش درمانی، در صورتی که شرکت‌کننده در طول تحقیق دچار آزار و اذیت شده باشد، موردنیاز است (همانطور که این اتفاق برای برخی از شرکت‌کننده‌ها در تحقیق زندانی‌ها/ نگهبان‌های زیمباردو رخ داد)
فریب دادن
این همان نقطه‌ای است که شرکت‌کننده‌ها گمراه شده یا اطلاعات غلطی در مورد هدف تحقیق به آنها داده می‌شود. انواع فریب دادن شامل ۱) گمراه‌سازی عامدانه مانند استفاده از یک همدست، مانند دستکاری صحنه یا تنظیمات آزمایش موردنظر، دستورالعمل‌های گول زننده و ۲) فریب دادن از روی غفلت، مثلاً عدم موفقیت در فاش کردن اطلاعات کامل در مورد مطالعه یا ایجاد ابهام.
محقق باید از فریب دادن شرکت‌کننده‌ها در مورد ماهیت تحقیق اجتناب‌کند
مگر اینکه جایگزین دیگری وجود نداشته باشد. و حتی در این صورت، این حالت باید توسط یک متخصص مستقل برای قابل قبول بودن، مورد قضاوت قرار بگیرد. اگرچه انواعی از تحقیقات وجود دارند که نمی‌توان بدون وجود حداقل چند عنصر فریبکاری، آنها را به انجام رساند.
مثلا در آزمایش فرمانبرداری میلگرام، شرکت‌کننده‌ها فکر می‌کردند که وقتی به یک سوال پاسخ نادرست می‌دهند، در حال وارد کردن شوک الکتریکی به یک شاگرد هستند. در واقعیت، هیچ شوکی در کار نبود و شاگردان هم، جزو همدست‌های میلگرام بودند.
این کار گاهی اوقات لازم است تا از برملا شدن ویژگی‌های مورد نیاز اجتناب شود. (نشانه‌هایی در آزمایش که باعث‌می‌شود شرکت‌کنندگان فکر کنند می‌دانند محقق دقیقا دنبال چه‌چیزی است). مثال دیگر زمانی است که یک همدست یا همکار در تحقیق مورد استفاده قرار می‌گیرد (این مورد در آزمایش‌هایی که توسط اش انجام شد، صدق می‌کند).
اگرچه، شرکت‌کنندگان باید تا کمترین حد ممکن فریب داده شوند، و هر فریبی نباید سبب ایجاد آزار و اذیت شود. اما محققان می‌توانند تعیین کنند که آیا احتمالا شرکت‌کننده‌ها پس از فاش شدن فریبی که خورده‌اند، اذیت می‌شوند یا نه. و این کار را از طریق مطالعه و مشاوره فرهنگی گروه‌های مربوطه انجام می‌دهند. اگر شرکت‌کننده‌ها احتمالا، پس از کشف ماهیت واقعی تحقیق در گزارش، اعتراض کردند یا اذیت شدند، در این صورت این تحقیق، غیرقابل قبول است.
اگر شما رضایت آگاهانه‌ی شرکت‌کننده‌ها را از طریق فریب دادن، کسب کرده باشید، پس آنها قبول کرده‌اند که بدون اینکه واقعا بدانند به چه چیزی رضایت داده‌اند، با شرکت کردن در این آزمایش موافقت کرده‌اند. ماهیت واقعی تحقیق باید در زودترین فرصت ممکن و یا حداقل در طول گزارش، آشکار شود.
اعتراض برخی محققان به عمل فریب دادن
برخی از محققان به بحث در این مورد می‌پردازند که فریب دادن هیچ‌وقت قابل‌توجیه نیست. و به این عمل اعتراض کرده‌اند. زیرا این کار ۱) حق یک فرد برای شرکت در تحقیق را نقض می‌کند. ۲) یک تبعیض و جانبداری سوال‌برانگیز در قواعد اخلاق ی ایجاد می‌کند. ۳) به عدم اعتماد به روانشناسی در بین اجتماع منجر می‌شود.
محرمانه بودن
شرکت‌کننده‌ها و داده‌های به دست آمده از آنها باید به صورت بی‌نام حفظ شوند. مگر اینکه آنها رضایت کامل خود را برای ذکر شدن نام ارائه داده باشند. هیچ نامی نباید در گزارش تحقیقاتی مورد استفاده قرار بگیرد.
در صورتی که متوجه شدیم یک مورد باید آشکار شود (عمل مجرمانه)، چه کاری باید انجام دهیم؟ محققان از هیچ وظیفه‌ی قانونی به منظور فاش کردن اعمال مجرمانه برخوردار نیستند. و باید تعیین کنند که چه چیزی به عنوان مهم‌ترین مورد برای آنها محسوب می‌شود:
مسئولیت آنها در برابر شرکت‌کننده‌ها یا مسئولیت آنها در برابر یک جامعه‌ی بزرگتر.
در نهایت، تصمیم برای فاش کردن این اطلاعات، باید با توجه به مفهوم هدف موردنظر برای تحقیق، گرفته شود.
انصراف از مشارکت در تحقیق
شرکت‌کننده‌ها باید قادر باشند تا هر زمانی که خواستند، در صورت راحت نبودن، تحقیق را ترک کنند. باید به آنها اجازه داده شود تا داده‌های خود را پس بگیرند. باید در آغاز تحقیق به آنها گفته شود که آنها از حق انصراف برخوردارند. شرکت‌کننده‌ها نباید برای ادامه دادن تحقیق، در صورتی که دیگر مایل به ادامه دادن نیستند، تحت فشار قرار بگیرند. (یک دستورالعمل که در تحقیق میلگرام زیر پا گذاشته شد).
شاید شرکت‌کنندگان احساس کنند که نباید از تحقیق انصراف دهند چون ممکن است به «لو رفتن» تحقیق منجر شوند. بسیاری از شرکت‌کننده‌ها برای دریافت نمرات درسی یا دریافت پول، در یک آزمایش یا تحقیق شرکت می‌کنند. آنها ممکن است نگران باشند که در صورت انصراف از تحقیق، این مزایا را دریافت نکنند. حتی در پایان تحقیق نیز شرکت‌کننده‌ها از یک شانس نهایی به‌منظور پس گرفتن داده‌هایی که به محقق ارائه داده‌اند، برخوردارند.
