طرحواره محرومیت هیجانی چیست ؟ [صفر تا صد تشخیص, علت و درمان ]

طرحواره محرومیت هیجانی (Emotional Deprivation) 

این طرحواره محرومیت هیجانی با احساس تنهایی و غم و افسردگی همراه است. طرحواره محرومیت هیجانی (تله محرومیت هیجانی) عبارت است از احساس عدم ارضا نیازهای عاطفی.

در روابط خود با دیگران همواره احساس می‌کنید دیگران شما را درک نمی‌کنند؟ آیا احساس تنهایی دارید؟ دیگران شما را شخصی می‌دانند که بسیار زود آزرده می‌شود؟ آیا در اکثر مواقع احساس بی‌پناهی، غم و دلتنگی دارید؟ فکر می‌کنید هیچکس به شما توجه نمی‌کند و نیازهایتان برای کسی مهم نمی‌باشد؟ بنابراین مقاله طرحواره محرومیت هیجانی را مطالعه کنید.

اگر در بیشتر مواقع احساس‌های بالا را دارید، شما دچار طرحواره محرومیت هیجانی هستید. اما طرحواره محرومیت هیجانی چیست ؟

طرحواره محرومیت هیجانی چیست

افرادی که دارای این طرحواره هستند با شکایت ناشی از احساس غم، تنهایی و افسردگی برای درمان مراجعه می‌کنند. این بیماران انتظار محبت و حمایت و درک شدن حتی از سوی درمانگر را نیز ندارند. آنها احساس پوچی، بی‌معنایی و محرومیت از محبت می‌کنند.

افرادی که دچار این طرحواره هستند نیاز خود به محبت را ابراز نمی‌کنند، از افراد مهم زندگی خود انتظار محبت ندارند، احساسات خود را بیان نمی‌کنند، کمتر حرف می‌زنند و بیشتر سوال می‌کنند. بنابراین این افراد نیازهای هیجانی‌شان ارضا نمی‌شود و چون درخواست نمی‌کنند، دریافت نیز نمی‌کنند و در نتیجه همیشه احساس درک نشدن و تنهایی دارند. بعبارتی خودشان نیز رفتارهایی دارند که باعث عدم ارضای نیازهایشان می‌شود. این اتفاق بدلیل تجربه دوران کودکی آنها است.

دوستان و افراد مهم زندگی آنها نیز کسانی هستند که خودمحور بوده و تنها به نیازهای خودشان توجه دارند. آنها همسری را نیز انتخاب می‌کنند که نمی‌تواند یا نمی‌خواهد نیازهای هیجانی آنها را ارضا کند. آنها افرادی که از نظر عاطفی و هیجانی سرد و بی‌عاطفه می‌باشند را برای زندگی مشترک انتخاب می‌کنند و در نتیجه کودکی خود را بازتولید می‌کنند. این افراد از روابط صمیمانه و بین‌فردی اجتناب می‌کنند زیرا انتظار روابط صمیمانه و دریافت محبت ندارند و در نتیجه چرخه تنهایی و احساس درک نشدن همچنان ادامه می‌یابد.

تشخیص تله محرومیت هیجانی

سوال‌های زیر شاید بتواند به تشخیص تله محرومیت هیجانی کمک کند:

آیا با مادرم احساس نزدیکی می‌کردم؟ احساس می‌کردم که مادرم من را درک می‌کند؟ آیا مادرم را دوست داشتم؟ احساس دوست داشته شدن می‌کردم؟ می‌توانستم احساسات خودم را به مادرم بگویم؟ آیا او گرم و عاطفی بود؟ ایا او می‌توانست آنچه را نیاز داشتم (از لحاظ عاطفی) به من بدهد؟

طرحواره محرومیت هیجانی در پیش از شکل‌گیری زبان ایجاد شده است و به‌همین دلیل این افراد نمی‌دانند چه می‌خواهند. آنها فقط احساس می‌کنند حالشان خوب نیست، ولی اگر از آنها پرسیده شود چه چیز حال آنها را خوب می‌کند، واقعا نمی‌دانند.

زیرا حال بد آنها به زمانی در کودکی بر می‌گردد که تنها منطقه احساسی مغزشان کامل شده بود و بنابراین بی‌توجهی و نادیده گرفته شدن توسط والدین احساسی را در آنها به‌وجود می‌آورد که این احساس همچنان در بزرگسالی همراه آنها است اگرچه نه می‌توانند دلیل آن را به‌یاد بیاورند و نه آنکه این احساس به کلام در می‌آید. احساسی مبهم و گنگ از تنهایی، ناامیدی، محرومیت و بی‌پناهی.

والدین علاوه بر آنکه باید به نیازهای فیزیکی کودک توجه کنند، نیازهای عاطفی و روانی او را نیز باید مورد توجه قرار دهند. کودکی که به اندازه کافی محبت، همدلی و توجه دریافت نمی‌کند دچار طرحواره محرومیت هیجانی و عاطفی می‌شود.

ویژگی های افرادی که طرحواره محرومیت هیجانی دارند

 افرادی‌که طرحواره محرومیت هیجانی دارند:

برای تصور این احساس می‌توانید احساس کودکی را درنظر بگیرید که در گوشه‌ای کز کرده و احساس بی‌پناهی و بی‌کسی دارد. کودکی‌که هیچکس را ندارد که به او احساس امنیت بدهد، به او محبت‌کند و به‌حرفش گوش‌بدهد.

انواع تله محرومیت هیجانی

3 نوع محرومیت هیجانی مهم وجود دارد. بعبارت دیگر 3 نوع نیازی که در کودکی ارضا نشده است و منجر به شکل‌گیری تله محرومیت هیجانی شده است عبارتند از:

دلایل شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی

تشخیص تله محرومیت هیجانی اندکی مشکل است، زیرا برخلاف سایر تله‌ها از وجود چیزی ناشی نمی‌شود بلکه از فقدان وجود چیزی ناشی می‌شود.

مثلا تله نقص ناشی از انتقاد زیاد والدین است، تله اطاعت از سلطه پدر و مادر ناشی می‌شود، ولکن طرحواره محرومیت هیجانی ناشی از فقدان است. کودک نمی‌داند چه چیزی را نداشته است، او تنها می‌داند حالش خوب نیست.

7 دلیل شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی

از جمله دلایل شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مادری سرد و بی‌عاطفه. مادرانی که خود توجه و محبت از والدین دریافت نکرده‌اند، نمی‌توانند به فرزند خود نیز توجه بی‌قید و شرط کنند. دلیل دیگر می‌تواند افسردگی و بیماری مادر باشد. مادر افسرده گرفتار خویشتن است و توان توجه، لمس کردن، در آغوش گرفتن و محبت به کودک را ندارد. مشکلات و نزاع‌های زن و شوهر با یکدیگر نیز انرژی روانی آنها را برای توجه به کودک از بین می‌برد.
2. والدین کودک را به‌صورت مشروط دوست دارند. کودک احساس دوست داشته شدن بدون قید و شرط نمی‌کند و بنابراین خود را دوست‌داشتنی نمی‌یابد.
3. مادری که دچار مشکلات فوق است، وقت و زمان کافی برای فرزند اختصاص نمی‌دهد.
4. مادر به نیازهای کودک توجهی ندارد و در بهترین حالت تنها به خواسته‌های او توجه می‌کند. نیاز به محبت، یک نیاز است، ولکن تفنگ اسباب‌بازی یک خواسته کودک است.
5. مادر کودک را در حین ناراحتی و غم آرام نمی‌کند و بنابراین کودک یاد نمی‌گیرد چگونه با این احساساتش مواجه شود و چطور خود را آرام کند.
6. والدین با کودک همدلی نمی‌کنند. کودک احساس نمی‌کند که می‌تواند حرف‌های خود را به کسی بزند.
7. کودک احساس نمی‌کند کسی را دارد که در همه موارد از او حمایت می‌کند. کسی که می‌تواند از او راهنمایی بگیرد.

تاثیر تله محرومیت هیجانی در ارتباط عاطفی

بیشترین جایی که طرحواره محرومیت هیجانی فعال می‌شود و خود را آشکار می‌سازد، زمانی است که فرد می‌خواهد یک رابطه عاطفی برقرار نماید. این افراد در انتخاب‌های خود جهت برقراری رابطه تحت‌تاثیر طرحواره محرومیت هیجانی خود، جذب افرادی سرد و بی‌عاطفه می‌شوند. افرادی که توجهی به نیازهای آنها ندارند.

اگر طرف مقابل شخصی سالم و با محبت باشد نیز آنها پس از مدتی رابطه را تمام می‌کنند، زیرا تصور می‌کنند آن شخص عشق رویایی آنها نیست، زیرا آنها همچنان احساس تنهایی و غم می‌کنند. آنها متوجه نیستند که این احساس در درون آنها است و با هیچ عامل و یا فرد بیرونی تسکین نمی‌یابد. آنها اصولا جذب افرادی که محبت واقعی و همیشگی دارند نمی‌شوند زیرا این افراد با الگوی کودکی آنها مشابهتی ندارند.

از آنجایی که شما به‌سرعت جذب افراد سرد و بی‌مهر می‌شوید، در صورتی که در رابطه خود به نشانه‌های زیر برخوردید به سرعت رابطه را ترک کنید:

اگر طرحواره محرومیت هیجانی در شما شدید است، هر زمان احساس تعلق و عشق شدید کردید باید از خود بپرسید که آیا این جذب شدن شما به‌خاطر فعال شدن طرحواره محرومیت هیجانی در شما نمی‌باشد؟

روش‌های مواجهه با طرحواره محرومیت هیجانی

اگر شما نشانه‌های طرحواره‌های محرومیت هیجانی را در خود پیدا می‌کنید و یا بر اساس آزمون طرحواره داری طرحواره محرومیت هیجانی هستید، موارد زیر را می‌توانید به‌کار ببرید:

معرفی کتاب برای تله محرومیت هیجانی

از جمله یکی از کتاب‌های مناسبی که برای افزایش شناخت و نیز کار کردن بر روی تله محرومیت هیجانی می‌توان مطالعه کرد عبارت است از زندگی خود را دوباره بیافرینید. این کتاب با زبانی ساده تله های مختلف و از جمله تله محرومیت هیجانی را شرح داده و با ذکر مثال‌هایی حضور این تله را در زندگی روزمره فرد مورد بررسی قرار می‌دهد. مطالعه این کتاب کمک می‌کند تا فرد با خویش آشنایی بیشتری پیدا کرده و از بیرون به خود بنگرد. مشاهده خویش از بیرون کمک می‌کند تا بتوان کنترل بیشتری بر افکار و رفتارهای خویش داشت و بتدریج اثر این تله را در زندگی کاهش داد.

کتاب رهایی از محرومیت های هیجانی دوران کودکی اثر لینزی گیبسون نیز کتاب مناسبی برای مطالعه است.

کتاب طرحواره درمانی محرومیت هیجانی نیز کتاب دیگری است که اگرچه تخصصی است، ولکن مطالعه آن برای افراد خالی از لطف نیست.

تفاوت تله محرومیت هیجانی با تله بازداری هیجانی

تله محرومیت هیجانی با شرح کامل در بالا توضیح داده شد. اما تله بازداری هیجانی چیست. هنگامی که طرحواره بازداری هیجانی فعال می‌شود، به‌طور قابل فهمی ممکن است باعث کنار گذاشتن و پرهیز از بروز احساسات شود و این موضوع می‌تواند روابط ما را که مبتنی بر علاقه، عاطفه، ارتباط و تلاش برای رفع نیازها و خواسته‌ها است، تحت‌فشار قرار دهد. شما زمانی هیجاناتتان را مهار می‌کنید که می‌خواهید از بروز عواقب منفی مانند شرم، گناه یا از دست دادن کنترل خود جلوگیری کنید.

این افراد از ابراز هیجانات خویش گریزانند و از لحاظ عاطفی بی‌تفاوتند و به جای خودانگیختگی، بیشتر خویشتن‌دارند. آنها هیجاناتشان را به افراد مهم زندگی‌شان چه مثبت و چه منفی نشان نمی‌دهند.

بطور خلاصه درباره تفاوت تله محرومیت هیجانی و تله بازداری هیجانی باید گفت:

تعریف طرحواره

عینکی که در دوران کودکی بر چشم فرد گذاشته می‌شود، نوع نگاه او را به خود، دیگران و دنیا تعیین می‌کند.

در دنیای روانشناسی به عینک‌هایی که فرد بر روی چشم می‌گذارد، طرحواره می‌گویند. طرحواره‌ها برای آن شکل می‌گیرند که فرد بتواند در محیطی قابل پیش‌بینی زندگی کند. مثلا وقتی کودکی در خانواده‌ای با ویژگی‌های خاصی رشد می‌کند، الگویی در ذهن او شکل می‌گیرد و بر اساس آنها، او رفتارهای دیگران و محیط اطراف خود را در آینده پیش‌بینی می‌کند و در مقابل آنها رفتار مناسبی که به بقای بیشترش کمک می‌کند، در پیش می‌گیرد.

مثلا کودکی را تصور کنید که در یک خانه بی‌مهر و محبت پرورش یافته است. او والدین سردی داشته که به نیازهایش توجه نمی‌کرده‌اند.

چنین فردی در بزرگسالی نیز انتظار دارد اطرافیان با او به همان طریق برخورد کنند. او نمی‌تواند دنیایی را تصور کند که دیگران به نیازهای او توجه می‌کنند و نیازهای او در آن مهم می‌باشد.

کودک برای مواجهه با دنیای سرد کودکی، راهکارهای متفاوتی را بر می‌گزیند. گروهی از آنها با این باور که هیچکس به نیازهای آنها توجه نمی‌کند و نیازهای عاطفی آنها مهم نمی‌باشد، هیچگونه انتظار عاطفی از دیگران ندارند. گروهی دیگر راه مخالف را پیش می‌گیرند و از دیگران به‌شدت متوقع می‌شوند.

این گروه بسیار طلبکار، بهانه‌جو و ایرادگیر می‌شوند و هرچقدر که نسبت به آنها محبت بشود، باز احساس رضایت ندارند و همچنان احساس می‌کنند که طرف مقابل او را درک نکرده است. آنها همچنان احساس تنهایی می‌کنند.

اگرچه الگوها یا طرحواره‌های انسان، مثبت نیز می‌تواند باشد؛ ولکن در روانشناسی تاکید بر طرحواره‌های منفی است که به آن تله نیز می‌گویند. در حدود ۱۸ نوع تله روانشناسی تاکنون کشف شده است که می‌تواند بیش از این نیز باشد. طرحواره‌ها یا تله‌ها ویژگی‌های مشترکی دارند که در همه انواع آن وجود دارد.

ویژگی مشترک طرحواره‌ها

۱-تله‌ها باعث بازتولید خودشان می‌شوند

از جمله ویژگی‌های مشترک طرحواره‌ها آن است که این تله‌ها خودشان باعث بازتولید خود می‌شوند. به‌زبان ساده، این تله‌ها باعث بروز رفتارهایی در فرد می‌شوند که این رفتارها باعث می‌شود باور غلط آنها بیش از پیش تقویت شود. مثلا اگر فردی تله محرومیت هیجانی داشته باشد، باور دارد دیگران به نیازهایش بی‌توجه هستند.

بنابراین نیازهای خود را با کسی در میان نمی‌گذارد، زیرا باور دارد که هیچ فایده‌ای ندارد و دیگران توجهی به آن نمی‌کنند. عدم بیان نیازها و جدا کردن خود از دیگران، طرحواره محرومیت هیجانی را بازتولید می‌کند.

۲-شناخت‌های فرد بر اساس طرحواره‌ها شکل می‌گیرد

ویژگی مشترک دیگر طرحواره‌ها آن است که شناخت‌های فرد بر اساس آنها شکل می‌گیرد. مثلا وقتی فردی طرحواره محرومیت هیجانی دارد، هر رفتار فرد دیگر را نشانه‌ای محکم از آن می‌داند که به او توجه نمی‌شود.

مثلا زمانی که همسر از سر کار برگشته است و او سردرد دارد، انتظار دارد همسر بدون آنکه او چیزی بگوید و اظهار نیاز کند، با او همدلی کند. زمانی که همسر به‌دلیل عدم اطلاع از او دلجویی نمی‌کند، او آن را نشانه بی‌توجهی همسر می‌داند، زیرا باور دارد همسر باید از نحوه راه رفتن او و یا نحوه حرف زدن او متوجه سردرد او می‌شد. حال که متوجه نشده است، پس او به من توجهی ندارد!

۳-در برابر تغییر بسیار مقاومند

ویژگی دیگر طرحواره‌ها آن است که در برابر تغییر بسیار مقاوم هستند. در صورتی که با تلاش و کوشش مداوم فرد اصلاح نشوند، تا همیشه با فرد باقی می‌مانند و زندگی و روابط او را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. آنها باورهای غلط از پیش تعیین شده‌ای هستند که باعث می‌شوند خود، دیگران و دنیا را با عینک غلطی مشاهده کنیم.

این طرحواره‌ها برای فرد آشنا هستند و با وجود غلط بودن و آسیب رساندن به فرد، ولی چون او احساس آشنایی با آن می‌کند، در درون طرحواره‌های غلط فرد احساس امنیت می‌کند. انسان‌ها یک پدیده آشنای بد را به یک پدیده ناآشنای احتمالی خوب ترجیح می‌دهند، زیرا آنها در طول سالیان آموخته‌اند که با طرحواره خود چگونه زندگی کنند و چه راهکارهایی را به‌کار بندند.

۴-مستلزم شرایطی برای فعال‌شدن هستند

طرحواره‌ها مستلزم موقعیت‌ها و شرایطی برای فعال شدن هستند. مثلا فردی که طرحواره بی‌اعتمادی دارد، در صورتی که با یک فرد بد رفتار و خشن ازدواج کند، طرحواره‌اش تحریک می‌شود. در صورتی که ماشین او دزدیده شود و یا حتی خبر دزدی و یا تجاوز بشنود، طرحواره‌اش تحریک می‌شود. گروهی از طرحواره‌ها تنها در موقعیت‌های محدودی فعال می‌شوند، ولکن گروهی دیگر در اکثر موقعیت‌ها و روابط فرد تاثیر می‌گذارند.

از جمله طرحواره‌هایی که در اکثر مواقع فعال می‌شوند، می‌توان به طرحواره‌های محرومیت هیجانی، طرد و ترک، بی‌اعتمادی، نقص و ایثار اشاره کرد.

آیا تله محرومیت هیجانی باعث پرتوقعی می‌شود؟

البته گاهی این طرحواره خود را بصورت پرتوقعی و انتظار بیش از حد از دیگران نشان می‌دهد که به آن جبران افراطی می‌گوییم. این افراد در نظر دیگران افرادی لوس هستند که فکر می‌کنند همه باید طبق نیازها و انتظارات آنها رفتار کنند و در غیر اینصورت عصبانی شده و پرخاشگری می‌کنند. بنابراین وقتی تله محرومیت هیجانی بصورت جبران افراطی خود را نشان دهد، فرد پرتوقع شده و حد و مرزی برای انتظارات و توقعات خویش نمی‌شناسد.