شناخت و درمان اختلال موکنی (تریکوتیلومانیا)

وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا)

 وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) عبارت است از کندن مداوم مو از هر نقطه از بدن که منجر به از دست دادن مو و پریشانی فرد مبتلا می‌شود. کندن مو می‌تواند از سر و یا مژه باشد. بنابراین درمان وسواس موکنی شامل درمان کندن مو و درمان کندن مژه یا هر نقطه دیگر از بدن می‌باشد.

افراد در حین کندن احساس آرامش می‌کنند، ولی پس از انجام عمل اغلب به‌خاطر اجبار در موکنی و نتیجه‌ای که عمل موکنی برای آنها به‌وجود می‌آورد، دچار مشکل می‌شوند.

وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) نوعی اختلال در کنترل تکانه است.

 

بر اساس کتاب DSM5، وجود نشانه‌های زیر دلالت بر اختلال وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) دارد:

۱.کندن مداوم موی سر که منجر به از دست دادن مقدار قابل‌توجه مو شود.

۲.تلاش بی‌وقفه برای توقف یا کاهش عمل موکنی.

۳.مو کندن منجر به پریشانی و مشکلات جدی در روابط اجتماعی، شغلی یا دیگر حوزه‌های مهم عملکرد شده است.

۴.عمل موکنی نباید ناشی از مصرف مواد یا مشکلات دیگر پزشکی باشد.

اختلال وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) به‌طور معمول با اختلالات دیگری از جمله اختلالات اضطرابی، اختلال خلقی، سوءمصرف مواد، اختلال خوردن و اختلال شخصیت همراه است.

اکثر افرادی که دارای مشکل وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) هستند، ترجیح می‌دهند آن را پنهان کنند. وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) در عملکرد فرد اختلال زیادی ایجاد می‌کند؛ از جمله آنکه آنها قادر نیستند بدون پوشاندن نقاطی از بدن که موهای آن را کنده‌اند، در اماکن عمومی ظاهر شوند، در روزهای بارانی یا در باد و طوفان از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند، به استخر نمی‌روند، وقت زیادی را صرف کندن مو می‌کنند و بناچار مداوماً تاخیر دارند.

گروهی از افراد آگاهانه موهای خود را می‌کنند.

به‌طور مثال، در حالیکه در آینه نگاه می‌کنند، با دقت بعضی موهای خود را جدا کرده و می‌کنند. گروهی دیگر بدون آگاهی و به‌طور اتوماتیک موهای خود را می‌کنند و تنها پس از آنکه موهای خود را کندند، از عمل خود آگاه می‌شوند.

وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) در فرد باعث ایجاد احساس شرم، خجالت و گناه می‌شود. این احساسات، ترس از قضاوت دیگران را به‌وجود می‌آورد. بنابراین فرد از تعاملات اجتماعی اجتناب می‌کند و به‌تنهایی روی می‌آورد. تنهایی و عدم تعاملات اجتماعی باعث می‌شود فرد افکار منفی بیشتری پیدا کند و با مشکل خود تنها بماند که زمینه را برای افسردگی و اضطراب در فرد مهیا می‌کند. اضطراب به‌وجود آمده در یک سیکل معیوب، مجدداً موکنی بیشتر را باعث می‌شود.

در یک تحقیق صورت گرفته بر روی ۸۹۴ نفر، ۸۴ درصد اعلام کردند که وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) آنها با اضطراب ارتباط دارد. باقی نیز بیان کردند با افزایش اضطراب، موکندن آنها نیز افزایش می‌یابد. اضطراب دلیل ایجاد وسواس موکنی نمی‌باشد، اما در افرادی که دارای این مشکل هستند اضطراب راه‌انداز موکندن است.

افرادی‌که وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) دارند، به‌دلیل آنکه فکر می‌کنند تنها آنها به این مشکل دچارند، احساس شرم و خجالت می‌کنند. درحالیکه تحقیقات نشان می‌دهد ۱ تا ۳ درصد از جمعیت در طول عمر خود تجربه وسواس موکنی را داشته‌اند و این یعنی در جمعیت ۸۰ میلیونی ایران، حدود ۸۰۰ هزار تا ۲٫۴ میلیون نفر به این مشکل مبتلا هستند.

وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) در همه سنین می‌تواند آغاز شود، ولی به‌طور میانگین سن آغاز آن بیشتر بین ۹ تا ۱۳ سال است و بیشترین میزان شروع بین ۱۲ تا ۱۳ سالگی می‌باشد.

موکندن در هر زمانی می‌تواند اتفاق بیفتد، ولکن معمولاً در هنگام مطالعه، دراز کشیدن، رانندگی، گوش دادن به سخنرانی و در کل زمان‌هایی که فرد منفعل است، بیشتر اتفاق می‌افتد.

دلایل وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا):

طبق تحقیقات انجام شده، وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) دارای عامل زیستی و وراثتی می‌باشد. اما آمادگی زیستی تنها فاکتور بروز این مشکل نمی‌باشد و عوامل دیگری نیز همچون خلق و خو، محیط و میزان استرس خانواده در بروز این مشکل دخالت دارند.

محققین فرضیات چندی را برای بروز این مشکل بیان کرده‌اند. از جمله آنکه، هنگامی که فرد اضطراب دارد و تنش در بدن او زیاد می‌شود، کندن مو باعث احساس آرامش شده و تنش را کاهش می‌دهد. درد اندکی که پس از کندن مو ایجاد می‌شود، باعث تخلیه انرژی روانی و احساس راحتی و لذت می‌شود. در عین حال، موکندن همانند یک فعالیت ذهنی آگاهانه باعث تمرکز بر روی دست شده و باعث می‌شود اضطراب از بین برود یا کاهش بیابد.

توضیح دیگری که محققین بیان می‌دارند آن است که افزایش اضطراب در توانایی کنترل تکانه‌ها تداخل ایجاد می‌کند. در این حالت، اضطراب مانند صدای اضافی در مغز توصیف می‌شود که مداوماً افزایش می‌یابد. هر چه این صدا افزایش یابد، مسلماً مغز انرژی کمتری برای تصمیم‌سازی دارد. در این حالت، رفتارهای تکانه‌ای در فرد ظاهر می‌شود.

درمان وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا):

اگرچه تحقیقات اخیر در زمینه درمان وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) در حال توسعه هستند، مطالعات نشان می‌دهند درمان مشترکی که برای همه افراد موثر باشد وجود ندارد، بلکه برای هر فرد درمان وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) با روش و تکنیک متفاوتی انجام شده و موثر خواهد بود که تنها با کمک و همکاری مراجع به‌دست خواهد آمد.

سه راه موثر برای درمان وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا):

۱. ثبت دقیق وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا): آگاهی به زمان، مکان و دلایل موکنی.

۲. تلاش برای تغییر و کنترل رفتار موکنی.

۳. آموزش تنظیم عواطف و هیجانات به‌جهت یافتن راه‌های دیگری به‌جهت مواجهه با هیجانات منفی به غیر از موکنی.

درمان درمان وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) از طریق ثبت دقیق و نظارت بر خود

در این مرحله، فرد بر وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) خود شناخت و آگاهی کامل پیدا می‌کند. بیمار سوالات زیر را پاسخ داده و ثبت می‌کند.

۱.فرد در زمان موکندن در چه مکانی بود؟

۲.چه زمانی موکنی اتفاق افتاد؟

۳.آیا از وسیله‌ای (مانند قیچی) برای موکنی استفاده شد؟

۴.در زمان موکنی فرد در حال انجام چه کاری بود؟

۵.فرد پیش از انجام موکنی، در حین آن و پس از آن چه احساسی داشت؟

۶.فرد پیش از انجام موکنی، در حین و پس از آن به چه فکر می‌کرد؟

۷.آیا در حین موکنی، شخص دیگری نیز حضور داشت؟

۸.فرد با موی خود پس از کندن چه می‌کند؟

این سوالات سعی دارند راه‌اندازهای درونی مانند افکار، احساسات و حس‌های مختلف (مانند خارش یا سوزش) و راه‌اندازهای بیرونی مانند مکان‌ها و فعالیت‌هایی را که منجر به موکنی می‌شوند، شناسایی کند. در ادامه مقاله، نحوه مقابله با هر یک از این راه‌اندازها را توضیح می‌دهیم.

 درمان وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) از طریق تلاش برای تغییر و کنترل رفتار موکنی

در هنگام اضطراب، شما تمایل دارید اضطراب خود را به‌نحوی تخلیه کنید. در وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) اضطراب و انرژی عصبی شما از طریق کندن مو تخلیه می‌شود. همانگونه که بیان شد، اضطراب راه‌انداز موکنی می‌باشد؛ بنابراین ثبت روزانه موکنی و الگوی اضطراب کمک می‌کند تا اضطراب و دلایل آن را در فرد که منجر به موکنی می‌شود، تشخیص دهیم و پیش از آنکه به اجبار به کندن مو تبدیل شود، راه‌های سالم‌تر و بهتری برای تخلیه اضطراب (یا احساسات دیگری مانند ناامیدی، ملالت و خستگی) به‌وجود بیاوریم. زمان و مکان موکنی خود را بنویسید. این امر باعث می‌شود ببینید راه‌اندازهای شما برای موکنی چیست. راه‌اندازهای مشترک موکندن معمولاً اضطراب، ناامیدی و ملالت می‌باشند.

در رفتاردرمانی، تلاش برای کنترل یا تغییر رفتارهای موکنی است. پس از ثبت موارد موکنی، حال نوبت به جایگزینی آن با فعالیت‌های سالم‌تر است. نکته مهم آن است که درک کنید برای شما چه فعالیتی مفید است. زیرا فعالیتی که برای فرد دیگری کارآمد است، ممکن است برای شما کارآمد نباشد. در ادامه، نحوه مقابله با راه‌اندازها توضیح داده می‌شود.

تحریک حسی:

در بعضی از افراد، احساساتی چون خارش، سوزش و یا درد باعث می‌شود که دست فرد به‌سمت محل موردنظر جهت کندن مو برود. در گروهی دیگر نیز چنین احساساتی پیش از عمل موکنی اتفاق نمی‌افتد و فرد به‌دنبال ایجاد احساساتی در سر، دست و یا صورت خود است. در هر دو صورت، بهتر آن است که تحریک حسی در دست و سر و یا صورت آنها (هر نقطه‌ای که محل موکنی است) انجام شود. برای ناخن‌های دست، از سوهان و مانیکور و لوسیون، برای سر از ماساژ، شانه، قلم، مداد و یخ و برای صورت می‌توان از روغن و یا کرم صورت و حمام کردن بنا به ابتکار خود استفاده کرد.

تغییر شناختی:

در صورتی که راه‌انداز موکنی، افکار فرد باشد؛ باید باورهای غلط فرد اصلاح شود. به‌طور مثال، اگر باور فرد آن است که «همه موهای درشت من باید کنده شود» و یا «هیچ نقصی نباید در موهای من باشد»، «من تنها کمی از موهای خودم را می‌کنم»، «من قبلاً موهایم را کنده‌ام، الان چرا نباید بکنم»، «با این کارها موهای من برنمی‌گردد، پس بهتر است به روال سابق خودم ادامه بدهم»؛ درمانگر باید این باورهای غلط، مراجع را به چالش بکشد.

از جمله مراجع باید آگاه شود که او برای این مشکل مقصر نیست و نباید خود را مسئول دانسته و سرزنش کند. وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) ریشه زیستی دارد.

مراجع با نوشتن افکار خود در حین موکنی، پی به خطاهای شناختیباورهای غلط خود می‌برد و با کمک درمانگر خود سعی در اصلاح باورهای غلط خود می‌کند.

تغییر مکان:

در مکان‌هایی که موکندن اتفاق می‌افتد، تغییر شرایط محیطی نیز کمک می‌کند. از جمله پوشاندن آینه‌ها، از دسترس خارج کردن موچین، باز گذاشتن درها (خود را در معرض دید قرار دادن)، تغییر دکوراسیون محلی که موکنی بیشتر در آن صورت می‌گیرد، نشستن در جاهای دیگری غیر از مکان‌هایی که بیشتر موکنی در آن صورت می‌گیرد و در نهایت، کمتر تنها ماندن.

تغییر فعالیت‌ها:

در مرحله قبل، مراجع مشخص کرده است که در حین انجام چه فعالیت‌هایی به موکنی می‌پردازد. در این مرحله سعی می‌شود موانعی برای موکنی ایجاد شود. ایجاد موانع برای موکنی اغلب به کاهش میزان آن کمک می‌کند. استفاده از انگشت‌دانه، دستکش، کلاه، مچ بند، نوار لاستیکی و … کمک می‌کند تا مانعی برای موکنی ایجاد شود. تغییر شرایط موها و دستان شما نیز موثر است. از جمله خیس کردن و یا روغن زدن به موها، استفاده از لوسیون و یا استفاده از ناخن مصنوعی. انجام فعالیت‌هایی همانند بافتنی که دست‌ها و ذهن شما را درگیر می‌کند نیز کمک می‌کنند.

بیکار نمانید و برای انجام فعالیت‌های گوناگون از پیش برنامه داشته باشید.

درمان وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) از طریق تنظیم هیجانات و عواطف

زمانی که هیجاناتی مانند اضطراب، ناامیدی و … به فرد فشار می‌آورد تا موهای خود را بکند، فرد باید یاد بگیرد تا از راه‌های دیگری به‌غیر از موکندن برای تنظیم عواطف و هیجانات خود استفاده کند. برای آنکه افراد تنش و اضطراب را از خود دور کنند، می‌توانند از تنفس دیافراگمی (شکمی)، آرمیدگی تدریجی عضلات، تصور صحنه آرامش‌بخش، مراقبه، موسیقی ملایم، پیاده‌روی، یک نوشیدنی گرم، یک دوش طویل‌المدت، ماسک صورت یا چشم استفاده کنند.

برای احساس درد، افراد می‌توانند انگشت خود را در یخ قرار دهند، صورتشان را در یک کاسه آب یخ فرو کنند، یک لیمو ترش بمکند، دوش آب سرد بگیرند، به‌سرعت بدوند و یا یک آدامس بسیار بزرگ را بجوند.

برای احساس ملالت و خستگی، افراد می‌توانند یک موضوع جذاب را در اینترنت مطالعه کنند، موسیقی بنوازند، نقاشی بکشند، عکاسی کنند یا جدول حل کنند.

تکنیک‌های موثر دیگر برای درمان وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا)

۱.بهره گرفتن از حمایت اجتماعی در کنترل و بهبود تکانه‌ها بسیار موثر است. حمایت اجتماعی می‌تواند یکی از اعضای خانواده، دوست و یا بستگانتان باشد که از تلاش‌های شما حمایت می‌کتد. کسی که شما می‌توانید بدون آنکه مورد قضاوت قرار گیرید، درباره ناامیدی‌ها، ترس‌ها، غم‌ها و همچنین شکست‌ها و پیروزی‌های خود در مسیر غلبه بر وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) با فرد حامی خود گفتگو کنید. پیدا کردن گروه‌های حمایتی که آنها نیز در حال مبارزه با وسواس موکنی (تریکوتیلومانیا) هستند نیز بسیار موثر است.

۲.خودتان را به‌جای سرزنش، تشویق کنید. تمرکزتان بر پیشرفت‌تان باشد و اهداف کوتاه‌مدت برای خود تعیین کنید و پس از وصول، به خود آفرین بگویید. به‌طور مثال، با خود عهد کنید که در سه ساعت آتی، موهای خود را نکنید و اندک اندک بر مدت آن بیفزایید. اگر موفق نشدید، مجدداً شروع به تلاش کنید.

منابع:

http://alimattu.com/blog/2010/10/7/a-beginners-guide-to-treating-trichotillomania-separating-sc.html

http://www.bfrb.org/learn-about-bfrbs/trichotillomania

https://www.psychologytoday.com/blog/mastering-hair-pulling/201605/compulsive-hair-pulling-is-more-common-you-think