درمان بی اشتهایی عصبی یا آنورکسیا (Anorexia)

بی اشتهایی عصبی چیست؟

اختلال خوردن از قبیل بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) و پرخوری عصبی منشأ آسیب‌های زیاد فیزیکی و روانی‌‌اجتماعی میان دختران نوجوان و زنان جوان است. این اختلالات در نوجوانی آغاز می‌شوند و زمانی‌که فرد به آن مبتلا شود، درمان آن مشکل است. این بیماری در فضاهایی مانند مدلینگ‌ها یا کلاس‌های رقص که اهمیت زیادی به اندام می‌دهند، بیشتر شایع است. همچنین نوجوانانی که بیشتر در معرض فیلم‌ها، مجلات و تبلیغات مدلینگ و فشن‌شو هستند، بیشتر به این بیماری دچار می‌شوند. متاسفانه فرهنگ مادی غرب هر چه بیشتر این بیماری را تشدید می‌کند.

به‌طور خلاصه، برای تشخیص بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) این سه خصیصه باید وجود داشته باشد:

۱. ارزش‌گذاری بیش از حد روی اندام و وزن. به بیان دیگر قضاوت فرد از ارزش خود تنها بر مبنای اندام و وزن بدنش است. این حالت اغلب به شکل تمایل شدید به لاغر بودن به‌همراه ترس شدید از اضافه‌ وزن و چاقی، بیان می‌شود.
۲. حفظ مصرانه وزن شدیداً پایین (برای نمونه حفظ وزنی کمتر از ۸۵٪ وزنی که انتظار می‌رود یا کمتر از شاخص توده بدن ۱۷.۵۱≥). کنترل وزن از طریق رفتارهای افراطی مانند رژیم غذایی، استفراغ خودخواسته یا خودانگیخته، سوءاستفاده از ملیّن‌ها و ورزش بیش از حد انجام می‌شود. انواع مختلف پرهیز و کنترل وزن و درگیری‌های فکری در مورد خوردن، اندام و وزن در این افراد وجود دارد.
۳. فقدان قاعدگی (در دوره پس از بلوغ دختران)

ویژگی‌های بالینی اختلال خوردن

بیماران برای اندام و وزن بدن‌شان و توانایی کنترل آن، بیش از حد اهمیت قائل می‌شوند. درحالی‌که اغلب مردم بر مبنای عملکرد‌شان در حیطه‌های مختلف زندگی، خودشان را ارزیابی می‌کنند؛ کسانی که اختلال خوردن دارند، اساساً بر مبنای اندام و وزن‌شان و توانایی کنترل آن، خودشان را قضاوت می‌کنند. بسیاری از دیگر ویژگی‌های بالینی آنها مستقیماً از این «آسیب‌شناسی روانی اساسی» نشأت می‌گیرد.

افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) یک تصویر بدنی معیوب از خود دارند و همواره و در هر وزنی همچنان خود را دارای وزن اضافی می‌دانند. هرچند همه به آنها می‌گویند پوست استخوان شده‌اند، ولی وقتی به بدن خود در آینه می‌نگرند، خود را چاق می‌بینند.

با وجود آنکه این بیماری، بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) نامیده می‌شود ولی

افراد مبتلا، به خوردن غذا بی‌علاقه نمی‌باشند و به خوردن غذا خیلی فکر می‌کنند؛ ولی از ترس افزایش وزن، خود را منع می‌کنند. در بی اشتهایی عصبی، پیگیری پایدار و موفق کاهش وزن وجود دارد که نتیجه‌اش این است که بیماران به‌شدت دچار کاهش وزن می‌شوند. از نظر بیمار، نه کاهش وزن و نه پیگیری آن، مشکل در نظر گرفته نمی‌شود و اغلب بیماران تمایل اندکی به تغییر دارند. برخی از بیماران درگیر نوعی ورزش خودانگیخته هستند که به کاهش وزن‌شان کمک می‌کند. استفراغ خودخواسته و دیگر اشکال افراطی کنترل وزن (سوءاستفاده از ملیّن‌ها و مدرها) توسط زیرمجموعه‌ای از این بیماران استفاده می‌شوند و یک گروه نیز دوره‌های از دست‌دادن کنترل در خوردن را تجربه می‌کنند و به پرخوری دچار می‌شوند؛ اگرچه تعداد دفعات و مقدار خورده‌ شده ممکن است مانند فرد دچار پرخوری عصبی زیاد نباشد.

برخلاف بیماران مبتلا به پرخوری عصبی، افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) وزن‌شان شدیداً پایین است. خصیصه متمایزکننده اصلی در این حقیقت نهفته است که در بی‌اشتهایی عصبی، کم‌خوری مسلط است و بنابراین، بیماران به‌شدت دچار کمبود وزن می‌شوند. این حالت، عواقب خاص فیزولوژیکی و روانی دارد و منجر به این می‌شود که بیماران به کم ‌خوردن ادامه دهند. برای نمونه، به تأخیر انداختن تخلیه معده منجر به احساس سیری حتی پس از خوردن مقادیر اندک غذا می‌شود و گوشه‌گیری ثانویه اجتماعی، تاثیر عدم‌حضور افراد در زندگی آنها را شدت می‌بخشد.

بیماری‌های همراه بی اشتهایی عصبی

خصیصه‌هایی نظیر افسردگی و اضطراب (درمان اضطراب)، جمعیت هراسی، زودرنجی، کج‌خلقی، اختلال در تمرکز، از دست دادن میل جنسی و نشانه‌های وسواس‌گونه اغلب در این افراد دیده می‌شود. این ویژگی‌ها، نوعاً با کاهش وزن بدتر و با افزایش دوباره وزن، بهتر می‌شوند. علاقه به دنیای بیرونی هم کم می‌شود و بیماران به لحاظ اجتماعی کناره‌گیر و منزوی می‌شوند. بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) ۶۵ درصد با افسردگی، ۳۴ درصد با جمعیت هراسی و ۲۶ درصد با اختلال جبری وسواسی همراه می‌باشد.

شیوع و دوره بی اشتهایی عصبی

بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) نوعاً در اواسط نوجوانی و با منع غذایی آغاز می‌شود که به‌طور پیش‌رونده شدیدتر می‌شود. شایع‌ترین سن شروع اختلال بین ۱۴-۱۸ سالگی می‌باشد. تخمین زده می‌شود که اختلال بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) در ۵/۰ درصد زنان روی می‌دهد. میزان شیوع آن در بین زنان ۱۰ تا ۲۰ برابر مردان است. این اختلال در مراحل آغازین ممکن است توسط خود فرد، محدود شود و درمان جواب دهد. بین ۱۰ و ۲۰ درصد موارد، این اختلال سرسخت و رام‌نشدنی است. حدود نیمی از موارد بیماری‌شان پیشرفت کرده و به اختلال پرخوری عصبی مبتلا می‌شوند.

دلایل بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا)

دلایل ابتلا به بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) به‌طور کامل شناخته‌شده نیست. محققین دلایل زیستی و ژنتیک، اجتماعی، روان‌شناختی و شخصیتی را در ابتلای به بی‌اشتهایی عصبی دخیل می‌دانند.

الف) کژکاری محور هیپوتالاموس-هیپوفیز، کژکاری سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین و کژکاری در قسمت‌های دیگر را از جمله عوامل زیستی می‌دانند.

ب) در صورتی‌که یکی از اعضای خانواده به این مشکل مبتلا باشد، احتمال بروز در باقی افراد بیشتر است. سابقه خانوادگی این افراد نشان می‌دهد در خانواده آنها اختلالات خوردن، چاقی و اختلالات هیجانی مانند افسردگی و اضطراب بیشتر بوده است.

ج) تأکید زیاد اجتماع بر ورزش و لاغری به‌عنوان معیارهای زیبایی و بی‌اهمیت دانستن حوزه‌های دیگر زندگی، از عوامل اجتماعی شیوع بی‌اشتهایی عصبی می‌باشد. تحقیقات نشان می‌دهد دخترانی که در مدارس باله، ژیمناستیک شرکت می‌کنند (تأکید زیادی بر وزن وجود دارد) ۷ برابر بیشتر احتمال ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی در آنها وجود دارد. در مدل‌ها نیز احتمال ابتلا بالاتر است. جالب آن است که میزان ابتلاء به بی‌اشتهایی عصبی در مردان همجنسگرا در حد بالایی است. دلیلش این است که هنجارهای لاغری در بین مردان همجنسگرا تنها اندکی پایینتر از زنان است و بالعکس، در زنان همجنسگرا احتمال ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی پایینتر است.

د) رسانه‌های گروهی و اجتماعی که تبلیغات زیادی بر لاغری می‌کنند و افراد بسیار لاغر را معیار زیبایی معرفی می‌کنند.

ه) تغییر و تحولات زندگی همانند تغییر مدرسه، مرگ نزدیکان، جدایی عاطفی که منجر به استرس‌های شدید شود نیز می‌تواند دلیل شکل‌گیری بی اشتهایی عصبی باشد. احتمال بروز بی‌اشتهایی عصبی در هنگام مواجهه با استرس‌های زندگی بیشتر می‌باشد.

و) از همه دلایل بالا مهمتر ویژگی‌های شخصیتی فرد است. ویژگی‌های شخصیتی همچون کمالگرایی، عزت‌نفس پایین و اضطراب، احتمال ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی را بالا می‌برد.

بر اساس نظریه شناختی،

بسیاری از خصیصه‌های افرادی که به بی‌اشتهایی عصبی، پرخوری عصبی و اختلال خوردن NOS (اختلال خوردنی که با ملاک‌های بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی مطابق نیست، ولی فرد را دچار آسیب می‌کند) مبتلا هستند، یکسان است و بررسی دوره آنها نشان می‌دهد اغلب این افراد به‌مرور زمان بین این تشخیص‌ها جابجایی‌هایی دارند و شاید هر سه‌ آنها را تجربه کنند.

درمان قطعی بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا)

بی اشتهایی عصبی به‌دلیل آسیب‌های شدیدی که به فرد وارد می‌کند، باید هرچه زودتر درمان شود. در میان مشکلات روانی بی اشتهایی عصبی بیشترین میزان مرگ را در پی دارد. بهترین درمان اختلال خوردن درمان شناختی‌رفتاری (CBT) می‌باشد؛ زیرا اختلال خوردن، اساساً اختلالی شناختی هستند و ویژگی اصلی و متمایز آنها، ارزش‌گذاری بیش از حد فرد روی اندام، وزنش و کنترل آن است. این ارزش‌گذاری بیش از حد که باعث می‌شود افراد مبتلا به اختلال خوردن منحصراً ارزش خودشان را بر اساس اندام و وزن‌شان و توانایی‌‌ کنترل آن قضاوت کنند، در میان مبتلایان به بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) و پرخوری مشترک است. به جهت شباهت بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) با درمان پرخوری عصبی قسمت‌های تکراری در ارتباط با درمان بی اشتهایی عصبی در این مقاله ذکر نمی‌گردد و شما به مقاله درمان پرخوری عصبی مراجعه کنید.

درمان قطعی بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) همانند درمان پرخوری عصبی از طریق درمان شناختی و درمان دارویی صورت می‌پذیرد. هر چقدر درمان بی اشتهایی عصبی زودتر صورت گیرد، احتمال بهبود فرد بیشتر است و درمان بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) موثرتر می‌باشد. هرچقدر زمان بیشتری از آغاز آن گذشته باشد درمان بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) دشوارتر می‌شود. در مواردی که فرد مبتلا به‌شدت وزن از دست داده است و مشکلات جسمی زیادی برای او به‌وجود آمده و احتمال مرگ وجود دارد، درمان بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) با بستری شدن در بیمارستان صورت می‌گیرد. در صورتی که سلامت فیزیکی فرد مبتلا در خطر نباشد، از آنجا که بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) مشکلی فیزیکی، هیجانی و شناختی است، درمان بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) از طرق زیر صورت می‌پذیرد:

درمان پزشکی:

در درجه اول لازم است مشکلاتی که به‌واسطه بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) در فرد به‌وجود آمده است درمان شود. مشکلاتی مانند پوکی استخوان، مشکلات قلبی و کلیوی، عدم تعادل الکترولیت‌ها و افسردگی ( درمان سریع افسردگی بدون دارو)

رفع مشکلات تغذیه:

درمان بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) همچنین نیازمند مشاوره با یک متخصص تغذیه است تا فرد با یک الگوی سالم تغذیه آشنا شود. عادت‌های غذایی سالم و جدیدی برای خود ایجاد کنید. رژیم غدایی مناسب شامل ۳ وعده غذایی و دو میان وعده می‌باشد.

مشاوره با درمانگر:

مشاور به شما کمک می‌کند تا به اهداف ذیل دست یابید:

۱. در درجه اول شما باید قبول کنید که دارای مشکل هستید و کنترل آن از دست شما خارج است و نگرانی شما درباره لاغری و اضافه وزن به شما آسیب‌زده است. شما نباید بیماری بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) را با انتخاب سبک زندگی اشتباه بگیرید.
۲. از افراد، فعالیت‌ها و حرفه‌هایی که شما را به‌سمت لاغری سوق می‌دهند و باعث ایجاد اشتغال فکری نسبت به وزن و اندام می‌شوند دوری کنید.
۳. آگاه باشید که مسئله شما تنها درباره غذا و وزن نمی‌باشد بلکه مشکل شما افسردگی، تنهایی، احساس عدم امنیت، فشار کمالگرایی (کمالگرایی چیست) و احساس عدم کنترل می‌باشد. مشکلاتی که هرمقدار نیز وزن کم کنید باعث نمی‌شود تا بیماری بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) شما از بین برود بلکه مشکل با کاهش وزن شما افزایش می‌یابد.
۴. با افکار منفی و کمالگرایی خود مبارزه کنید. (در این رابطه به مقاله درمان پرخوری عصبی مراجعه کنید)

قرص برای درمان بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) 

اگرچه براساس تحقیقات صورت گرفته دارو کمکی به بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) نمی‌کند، ولکن دارو می‌تواند به علائم دیگری همچون افسردگی و اضطراب که همراه بی اشتهایی (آنورکسیا) است، کمک کند.

لطفاً توضیحات بیشتر در خصوص درمان بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) را در مقاله درمان پرخوری عصبی مطالعه کنید.

منبع:

هافمن، دیوید (۲۰۱۲). درمان شناختی رفتاری در بزرگسالان. ترجمه: دکتر کامیار سنایی. نشر ارجمند.